KURALLAR VE DÜZEN
“Zide dedi ki:
Büyük Erdem’in Zen Ustası Baizhang Huaiha (720-814) ... özellikle saf kurallar koydu. O dönemden beri, geçmişin düşünürleri o kurallara uydu ve uyguladı, ciddiyetle uygulamaya geçirdi. Öğreti vardı, düzen vardı, tutarlılık vardı.
(Vaiz Yu’ya mektup.)
ZEN DERSLERİ
İnsanlar bir arada yaşarlar. İnsanların bir arada ahenk ve barış içerisinde yaşayabilmeleri için de düzen gereklidir. Düzeni ise kurallar sağlar. Kuralların rasyonelini bu basit mantık silsilesinde bulmak mümkündür. Diğer yandan, asırlar boyunca insanoğlunun kurallara dayalı bir toplumsal düzen oluşturmak yönünde aldığı mesafe tahmin edildiği kadar fazla değildir. Hala pek çok toplumda ekonomik ve siyasal düzenin iyi işleyebilmesi için gerekli kuralların oluşturulamadığını görmek mümkündür. Oysa kurallar ve kurumlar toplumsal amaçlara ulaşmak ve bu çerçevede ekonomik gelişmeyi sağlamak için son derece önemlidirler.
***
İnsanlar sosyal bir varlık olarak sosyal bir çevre ile etkileşim halinde yaşarlar. Toplumsal ilişkilerin bir düzen içerisinde yürütülmesi sosyal hayatın kaçınılmaz bir sonucudur. Toplu yaşam bir düzeni gerekli kılmaktadır. Toplu yaşamı sağlamak için oluşturulmuş kurallara “toplumsal düzen kuralları” denir. Bu kuralların amacı, toplum içindeki fertlerin birbirlerine ve topluma, toplumun da fertlere karşı tutum ve davranışlarını düzenlemek, çıkar çatışmalarına engel olmak ve bunlar arasındaki dengeleri kurarak toplumsal düzeni sağlamaktır. Toplumsal hayatı düzenleyen kuralların başında hukuk, görgü, ahlak ve din kuralları gelir.
Ekonomik düzen ise, ekonomik birimlerin karar alanları ve faaliyetlerinin uzun dönemde yerleşmiş çevresel koşullarını belirleyen kural, norm ve kurumlar bütününü ifade eder. Ekonomide kaynakların kıtlığı ve insan ihtiyaçlarının sınırsız olması dengesizliklerin ve sorunların temelini oluşturur. İnsanlar, iş bölümü ve uzmanlaşma sayesinde kıt kaynakları daha etkin bir biçimde kullanma imkanına sahiptirler. Ancak kaynakların etkin kullanılabilmesi için bir koordinasyona, dolayısıyla bir düzene gerek vardır. Son derece karmaşık bir yapıya sahip olan piyasada iş bölümü ve uzmanlaşmadan yararlanabilmek, ekonomide kaynakların etkin dağılımını ve kullanımını sağlamak, üretimle talep arasındaki dengesizlikleri ortadan kaldırmak, üretimin paylaşımındaki adaletsizlikleri mümkün olduğu ölçüde azaltmak gibi sorunların üstesinden gelebilmek için ekonomik faaliyetlerin düzenlenmesi gerekmektedir.
Bir sosyal düzen içerisinde ekonomik düzen dışında bir de siyasal düzene gerek vardır. Siyasal düzen bir ülkede uygulanan siyasi yapıyı, devletin siyasi alandaki güç ve yetkilerinin kapsamını ve bunları ne şekilde kullanacağını, ayrıca bireylerin siyasal alandaki hak ve özgürlüklerini ele alır. Örneğin, ülkelerin siyasi düzenleri otoriter bir yapıya sahip olabileceği gibi demokratik bir yapıya da sahip olabilir.
Özetle, kurallar ekonomik ve siyasal düzenin olmazsa olmaz koşullarıdır. Herhangi bir düzenden söz edildiğinde bundan kuralların varlığını anlamak gerekir.
***
Can Aktan tarafından kurallar ve kurumlar üzerine yazılan kitaplardan seçmeler...