KURALLARIN YARARLARI VE İŞLEVLERİ ÜZERİNE...
“Foyan Gaoan dedi ki:
Zen komünlerinin özgün kurallarının ayrıntılı düzenlemesi, doğru olanı göstermek, yanlış olana hakim olmak, bir düzen yaratmak ve topluluğu eşit kılmak, böylece daha sonraki kuşakların duygularını yönetmek için yapıldı.
İnsan duyguları suya benzer, ilkeler ve kurallar ise bir baraj gibidir. Baraj güçlü değilse, su barajı patlatır. İnsan duyguları yönetilemiyorsa, yabanıl olur ve düşkünlük gösterir. Dolayısıyla, bu duygulardan kurtulmak, kötülükleri önlemek ve yanlışı durdurmak için, yol gösterici kuralları bir an bile unutmamalıyız.
Fakat kurallar insan duygularına nasıl tamamen egemen olabilir? Onlar da Yol’a girmeye yardımcı olan adımlardır. İlkelerin saptanması, güneş ve ay kadar nettir- onları kavrayanlar kaybolmazlar; yol kadar geniştir – üzerinde yolculuk yapanların aklı karışmaz.
Bugün zen toplulukları arasında ...kuralları önemsemeyenler vardır –hepsi de Yol’dan yüz geri etmişler ve ilkeyi yitirmişlerdir. Bunun sonucunda ise, duygulara kapılma ve yanlışı izleme ortaya çıkar. Akılların gevşek ve düşkün olmasını önleyerek, en başından itibaren şiddetli istekleri durdurarak, yanlış ve önyargı yolunu tıkayarak son çağı çürümekten kurtaran antik düşünürleri asla düşünmezler –işte kurumların nedeni.”
(Batı Gölü Vakiyenameleri)
ZEN DERSLERİ
***
- Kural ve kurumlar toplumsal düzeni sağlar.
- Kural ve kurumlar bireysel çatışmaları azaltır.
- Kural ve kurumlar ekonomik refahın artmasını sağlar.
- Kural ve kurumlar belirsizliği azaltarak davranışlarda öngörülebilirlik sağlar.
- Kural ve kurumlar toplumda güven tesis eder.
- Kural ve kurumlar bireyleri muktedir kılarak onlara özgürlük alanı verir.
- Kural ve kurumlar keyfi davranışları engeller. Güç ve yetkilerin istismar ve suiistimal edilmesini engeller.
***
Kural ve kurumların ilk ve en önemli faydası toplumsal düzeni sağlamalarıdır. Kuralların olmadığı bir yerde düzenden değil, ancak kaostan bahsedilebilir. Düzen içsel faktörlere bağlı olarak kendi kendine sürdürebileceği gibi dışsal düzenlemelere de gereksinim duymaktadır. Toplumda sınırları çizilmiş bir düzen için kural ve kurumlar gereklidir.
Kural ve kurumların ikinci önemli faydası bireysel çatışmaları azaltmasıdır. Burada “iyi çitler iyi komşuluklar doğurur” sözü önem kazanmaktadır. Sınırları belirlenmiş bir çerçevede ilişkiye giren bireyler arasında çatışma çıkma olasılığı minimum düzeydedir.
Kural ve kurumların bir diğer faydası ekonomik refahı artırmalarıdır. Kural ve kurumlar ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi analiz eden ampirik çalışmaların hemen tamamı bu yönde doğru yönlü bir ilişki bulmuştur.
Kural ve kurumlar belirsizliği ortadan kaldırarak güven tesis ederler. Bireyler varolan kurallar sayesinde neleri yapıp neleri yapmayacaklarını, yapılması serbest olan işlerde de nelere uymaları gerektiğini belirterek belirsizliği ortadan kaldırmaktadırlar. Bu şekilde belirsizliğin ortadan kalkması bireysel davranışlarda da öngörülebilirlik sağlamaktadır. Bireyin herhangi bir durum karşısında nasıl davranacağının önceden bilinmesi davranışlarda öngörülebilirliği sağlayarak belirsizliği ortadan kaldırır.
Kural ve kurumlar bireyleri daha özgür kılarlar. Kurallar bireylere bazı durumlarda kısıtlamalar getirirken diğer bireylerin de hangi koşullarda kendisine müdahale edebileceğini belirleyerek bireyi daha da özgür kılar. Kurallar sayesinde birey hangi durumlarda ve ne şekilde kendisine müdahale edilebileceğini bildiği için bu sınırlar içerisinde özgür bir şekilde davranma hakkına sahiptir.
Kurallar, bireylerin karar ve tercihlerinde keyfi davranmalarını engeller. Bireylerin ve kurumların aynı zamanda sahip oldukları güç ve yetkilerini kötüye kullanmalarını engelleyecek setler oluşturur.
***
Can Aktan tarafından kurallar ve kurumlar üzerine yazılan kitaplardan seçmeler...