Prof.Dr.Coşkun Can Aktan
Avrupa Birliği barışı korumak, ekonomik ve sosyal ilerlemeyi pekiştirmek amacı ile bir araya gelmiş 15 üye devlet’den oluşur.
Birliğin içinde ortak kurumları bulunan üç Topluluk yer alır.
Bunların içinde ilk kurulanı Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT) olmuştur. Avrupa Kömür ve Çelik Birliği’ni kuran ve aynı zamanda bugünkü Avrupa Birliği’nin temelini oluşturan Paris Antlaşması, Almanya, Belçika, Fransa, Hollanda, İtalya ve Lüksemburg arasında 18 Nisan 1951 tarihinde Paris’te imzalanmış ve 25 Temmuz 1952 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu altı ülke daha sonra 1957 tarihli Roma Antlaşması’yla Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET)’nu ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu’nu (EURATOM) oluşturmuşlardır.
Avrupa Ekonomik Topluluğu, 1957 yılında altı Batı Avrupa Devleti (Almanya, Fransa, Belçika, Hollanda, Lüksemburg ve İtalya) arasında imzalanan “Roma Antlaşması” ile kurulmuştur. AET’ye hukuken ve fiilen uluslararası bir kuruluş olma niteliğini kazandıran Antlaşma, 1 Ocak 1958 tarihinde yürürlüğe girmiştir. AET’nin nihai hedefi Avrupa’nın siyasal bütünlüğe ulaşmasıdır. Bu hedefe varmak için öngörülen ekonomik dengeyi sağlamak üzere, ilk araç olarak üye ülkeler arasında malların, hizmetlerin, sermayenin ve emeğin serbestçe dolaştığı bir ortak pazar ve gümrük birliği kurulması öngörülmüştür. Roma Antlaşması’nın 2 nci maddesinde AET’nin hedefi şu şekilde ifade edilmiştir:
“Topluluğun görevi, ortak pazarın kurulması ve üye ülkelerin ekonomik politikalarının giderek yaklaştırılması suretiyle, Topluluğun bütünü içinde ekonomik etkinliklerin uyumlu olarak gelişmesini, sürekli ve dengeli bir yayılmayı, artan bir istikrarı, yaşam düzeyinin hızla yükseltilmesini ve birleştirdiği devletler arasında daha sıkı ilişkileri gerçekleştirmektir.”
Topluluklar bu sürecin sonunda üye devletler arasındaki bütün iç sınırları kaldırarak tek bir pazar kurmuşlardır. 1992’de Maastricht’te imzalanan Avrupa Birliği Antlaşması ile ekonomik ve parasal birlik doğrultusunda ilerleyen ve belirli alanlarda hükümetler arası işbirliğini içeren bir Avrupa Birliği kurulmuştur.
Altılardan Onbeşlere...
1969 yılında La Haye’de yapılan Zirve’de, Topluluklara katılma talebinde bulunan İngiltere, İrlanda, Danimarka ve Norveç ile konuya ilişkin müzakerelerin başlatılması kabul edilmiştir. İki yıl süren müzakerelerden sonra İngiltere, İrlanda ve Danimarka tam üye olarak, 22 Ocak 1972 tarihinde Topluluğa katılmışlar, Norveç’in katılma anlaşması ise, adı geçen ülkede yapılan bir referandum ile reddedilmiştir. 1981 yılında Yunanistan’ın da Topluluğa katılmasıyla üye sayısı 10’a çıkmıştır. 1.1.1986 tarihinde İspanya ve Portekiz’in katılmasıyla Topluluğun üye sayısı 12’ye yükselmiştir. 1 Ocak 1995 tarihi itibariyle, daha önce Avrupa Serbest Mübadele Bölgesi (EFTA) üyesi olan, Avusturya, Finlandiya ve İsveç, Avrupa Birliği’ne tam üye olmuşlardır.
1990’lı yılarda Avrupa Birliği’ne adaylık için başvurular gündeme gelmiştir. 4 Temmuz 1990’da Kıbrıs Rum Kesimi, 16 Temmuz 1990’da Malta, 20 Mayıs 1992’de İsviçre, 28 Eylül 1992’de Liechtenstein, 31 Mart 1994’de Macaristan, 5 Nisan 1994’de Polonya, 22 Haziran 1995’de Romanya, 26 Haziran 1995’de Slovakya, 13 Ekim 1995’de Letonya, 24 Kasım 1995’de Estonya, 8 Aralık 1995’de Litvanya, 14 Aralık 1995’de Bulgaristan, 17 Ocak 1996’da Çek Cumhuriyeti, 10 Haziran 1996’da Slovenya AB’ye tam üyelik başvurusunda bulunmuşlardır. Türkiye ise 14 Nisan 1987 tarihinde tam üyelik müracaatında bulunmuştur. Bu ülkelerin adaylık başvuruları ile ilgili Komisyon Görüşü çeşitli tarihlerde alınmıştır. Üyelik müzakerelerinin başlatılması ise iki ayrı zirve sonuçlarına göre şekillenmiştir. 1997 yılında yapılan Lüksemburg zirvesi ile G.Kıbrıs, Macaristan, Polonya, Estonya, Çek Cumhuriyeti ve Slovenya ile katılım müzakerelerinin başlatılması kararı alınmış ve 1998 yılında ikili müzakerelere başlanmıştır. 1999 yılı sonunda gerçekleştirilen Helsinki zirvesinde alınan kararlar ile de Malta, Romanya, Slovakya, Letonya, Litvanya, Bulgaristan ve Türkiye ile üyelik müzakerelerine başlanması kararı alınmıştır. Halen bu belirtilen 13 ülke ile üyelik müzakereleri devam etmektedir.
İsviçre’nin 6 Aralık 1992 tarihli referandumla ; Liechtenstein’in ise 28 Eylül 1992 tarihli referandumla AB’ye katılımı reddetmesi üzerine bu ülkelerin adaylığı askıya alınmış bulunmaktadır.
Kaynak:: C.Can Aktan, Türkiye Avrupa Birliği'nin Neresinde? İzmir: EGİAD Yayını, 2000.