Prof.Dr.Coşkun Can Aktan
Türkiye ile Avrupa Birliği arasındaki ilişkilerin tarihi yaklaşık 40 yıllık geçmişe uzanıyor. Türkiye, 31 Temmuz 1959 tarihinde AET’ye üyelik başvurusunda bulundu. Türkiye’nin başvurusunu değerlendiren AET, Türkiye’nin ekonomik, siyasal ve sosyal altyapısının üyelik gereklerini yerine getirmek için yeterli olmadığını bildirdi ve tam üyelik gerçekleşinceye kadar geçecek süre için bir Ortaklık Anlaşması imzalanmasını önerdi. 11 Eylül 1959 tarihinde AET Bakanlar Konseyi Türkiye’nin ortaklık başvurusunu kabul etti ve Ortaklık Anlaşması (Ankara Anlaşması) 12 Eylül 1963 tarihinde imzalanarak, 1 Aralık 1964 tarihinde yürürlüğe girdi. Ankara anlaşması Türkiye ile AET arasında gümrük birliğine dayanan bir ortaklık kurmayı hedefliyordu. Ortaklığın gerçekleşmesi ve Türkiye’nin tam üye olarak AET’ye katılabilmesi için üç aşama kabul edildi: hazırlık dönemi, geçiş dönemi ve son dönem. 1 Ocak 1964 ile 31 Aralık 1972 tarihleri arasında hazırlık çalışmaları sürdürüldü. 23 Kasım 1970 tarihinde Brüksel’de imzalanan Katma Protokol ile 22 yıl sürecek gümrük birliği hedefine varmak için gerekli teknik tedbirler ayrıntılı olarak tespit edildi. Bu geçiş döneminde Türkiye ile AET arasında ekonomik bütünleşmenin gerçekleştirilmesi planlanmıştı. Ancak, Katma Protokolde öngörülen yükümlülüklerinin önemli bir kısmını Türkiye zamanında yerine getiremedi. Türkiye’nin 1970’lerde uyguladığı ithal ikamesine dayalı sanayileşme stratejisi dolayısıyla AET de Türkiye ile olan ilişkilerin hızlandırılması için fazla bir çaba göstermedi. 12 Eylül 1980 askeri ihtilalinin ardından 22 Ocak 1982 tarihinde AET, Türkiye ile olan ilişkilerini demokrasiye geçiş şartını ileri sürerek dondurma kararı aldı. Askeri yönetimin ardından yapılan seçimleri kazanarak işbaşına gelen ANAP hükümeti tarafından 14 Nisan 1987 tarihinde AET’ye tam üyelik müracaatı yapıldı. Ancak, AET Komisyonu Türkiye’nin tam üyelik başvurusunu Türkiye’nin henüz hazır olmadığı gerekçesiyle kabul etmedi. Türkiye’nin ekonomik, sosyal ve siyasal açılardan gelişmeye ihtiyacı olduğu belirtildi. 1 Ocak 1996 tarihinde tam üyelik sürecinde önemli bir adım daha atıldı ve Türkiye ile Avrupa Topluluğu arasında gümrük birliği gerçekleştirildi. 10-11 Aralık 1999 tarihleri arasında Helsinki’de yapılan zirvede ise Türkiye’ye “aday ülke” statüsü sağlandı. Halen Türkiye ile AB arasında tam üyelik müzakereleri devam etmektedir.
Kaynak:: C.Can Aktan, Türkiye Avrupa Birliği'nin Neresinde? İzmir: EGİAD Yayını, 2000.