ÇOKULUSLU ŞİRKETLERİN GÜCÜ

COŞKUN CAN AKTAN & İSTİKLAL Y. VURAL

Çok uluslu şirketlerin sahip olduğu gücün ne derece büyük olduğunu Tablo 1’deki veriler yardımıyla açıklamaya çalışalım. Tablodaki verilere göre çok uluslu şirketlerin 1 yıl içerisinde gerçekleştirdikleri satış hasılatı toplamı bazı ülkelerin GSYİH’sı ya da GSMH’sından daha büyüktür. Örneğin, Endonezya’nın 1994 yılında gerçekleşen GSYİH’sı 175 dolardır. Oysa sadece General Motors adlı Amerikan şirketinin aynı yıl içerisindeki satış hasılatı toplamı 169 milyar dolardır. Bu gerçekten çok uluslu bir şirketin inanılmaz bir güce sahip olduğunu ortaya koymaktadır.

1994 yılı verilerine göre Türkiye ve Danimarka’nın GSYİH toplamı ayrı ayrı  yaklaşık 150 milyar dolar civarındadır. Oysa bir Amerikan otomotiv şirketi olan Ford şirketinin 1994 yılında gerçekleşen yıllık satış hasılatı 137 milyar dolardır.

IBM, Unilever, Nestle, Sony gibi dev çok uluslu firmaların gücü bir çok devletin sahip olduğu katma değerden çok daha büyüktür. Yapılan tahminlere göre 1994 yılında en büyük 5 çok uluslu firmanın satış hasılatı toplamı 871 milyar dolardır. Oysa tüm az gelişmiş ülkelerin aynı yıl içerisinde gerçekleşen GSYİH tutarı sadece ve sadece 77 milyar dolardır. Tüm Afrika ülkelerinin GSYİH toplamının 246 milyar, tüm Güney Asya ülkelerinin ise 451 milyar dolar civarında bir katma değer yarattıkları tahmin edilmiştir.

Bu ölçüde devasa güce sahip bulunan çok-uluslu şirketlerin merkezi birkaç ülkede odaklanmaktadır. Aşağıdaki Tabloya bakıldığında dünyada çok-uluslu şirketlerin önemli bir kısmının ABD, Avrupa ve Japonya’daki şirketler olduğu anlaşılmaktadır.

Tablo- Çok Uluslu Şirketlerin Genişleyen Gücü (Milyar Dolar 1994)

 

Ülke ve Şirketin Adı	Toplam GSYİH	Toplam Şirket Satışları
Endonezya         General Motors	174,6	168,8
Türkiye Danimarka        Ford	149,8 146,1	137,1
Güney Afrika        Toyota        Exxon        Shell	123,3	111,1 110,0 109,8
Norveç Polonya        IBM	109,6 92,8	72,0
Malezya Venezuela Pakistan       Unilever       Nestle       Sony	68,5 59,0 57,1	49,7 47,8 47,6
Mısır Nijerya	43,9 30,4
En Büyük 5 Çok Uluslu Şirket		871,4
Az Gelişmiş Ülkeler	76,5
Güney Asya	451,3
Afrika	246,8
Kaynak: UNDP, Human Development Report, 1997, s. 92.