Maliyet
Kavramı ve Türleri
Faydalar,
bir projenin ekonomiye katkısını gösterir; maliyetler ise proje
dolayısıyla vazgeçilen faaliyetlerin ekonomiye yapabileceği katkıyı
ifade eder. Başka bir deyişle, bir yatırımın maliyeti alternatif
kullanımların faydasına, yani burada kullanılan kaynakların başka
alanlarda kullanıldıkları takdirde yaratacakları değere eşittir
(Şenatalar, 1972, 245).
Hemen
belirtelim ki, F-M analizinde kamu yatırım projelerinin maliyetlerin
ölçülmesi, faydaların ölçülmesine oranla daha kolaydır. Maliyet
hesaplamalarında, maliyet unsurlarını çoğunlukla parasal olarak
ifade etmek mümkündür. Maliyet türlerinin, F-M analizinin sağlıklı
sonuçlar vermesi açısından büyük önemi vardır. Maliyetleri de fayda
türlerine benzer bir şekilde sınıflandırabiliriz. Şimdi kısaca
maliyet kararlarını incelemeye çalışalım (Musgrave-Musgrave, 1989,
137-139; Şenatalar, 1972; İşgüden, 1980, s.63-66).
İçsel
Maliyet-Dışsal Maliyet
Her projenin
uygulanması sonucunda topluma bazı külfetler yüklenir. Örneğin bir
çimento fabrikasının yapılması, topluma fabrikanın bedelini tazmin
etmeyeceği bir takım maliyetler yükler. En başta havayı kirletmesi
ve gürültü çıkarması bu türden maliyetlerdir. Bunlara dışsal maliyet
adı verilir. İçsel maliyet ise fabrikanın söz konusu projenin yapımı
ve idaresi için yapmış olduğu maliyetler toplamıdır. Örneğin
fabrikanın yatırım maliyeti, işletme, bakım maliyetleri bize içsel
maliyeti verir. Doğal olarak, burada belirttiğimiz içsel-dışsal
maliyet kavramları üretim yönündendir. Tüketim yönünden de içsel ve
dışsal maliyetler söz konusudur. Örneğin bir sigara fabrikasının
içsel ve dışsal maliyetleri bulunmaktadır. Bunun yanı sıra sigara
kullananlara içsel ve dışsal maliyetler doğurmuş olurlar. Esasen F-M
analizinde fayda ve maliyetleri değerlendirirken birçok yönden
değerlendirme yapmamız gereklidir. Tüm fayda ve maliyetleri
kapsayacak şekilde aşağıdaki gibi bir sınıflandırma yapabiliriz:
·
Üretimde Fayda ve Maliyetler
-
Üretimden Üretime
(İçsel fayda < maliyet)
-
Üretimden Tüketime
·
Tüketimde Fayda ve Maliyetler
-
Tüketimden Tüketime
(İçsel fayda < maliyet)
-
Tüketimden üretime
Gerçek
Maliyet-Parasal Maliyet
Gerçek
maliyet (Teknolojik maliyet), direkt ve endirekt maliyetlerin
toplamıdır. Örneğin bir sulama projesinde sulama boruları için
yapılan masraflar, doğal güzelliğin bozulması ve yok olması gerçek
maliyetlere örnek teşkil eder. Parasal (itibari) maliyet ise
transfer niteliği taşıyan maliyetlerdir. Daha açık bir deyişle,
bazen bir yatırım projesinin uygulanmasıyla bir taraf maliyet
yüklenirken (parasal maliyet), diğer taraf fayda sağlar. Örneğin bir
büyük köprü inşası ile çevredeki gayrimenkul sahiplerinin,
gayrimenkul değerleri yükselir. Ancak bu değer artışı topluma aşırı
spekülatif fiyatlarla yansıtılır (Şener, 1980, 113).
Direkt
Maliyet-Endirekt Maliyet
Maddi
Maliyet-Gayri Maddi Maliyet
|
|
