1. Rollerin ve Sorumlulukların Açık Olması
1.1. Devlet Sektörünün
ekonominin kalan kısmından açık bir şekilde ayrılması ile politika ve
yönetim rollerinin çok iyi tanımlanması,
1.1.1.Devlet sektörü
ve ekonominin geri kalan kısmı arasındaki sınır çok iyi tanımlanmış ve
anlaşılır olmalıdır. Devlet sektörü, merkezi idareyi ve daha alt
seviyedeki idareler ile bütçe dışı faaliyetleri de kapsamalıdır.
1.1.2.Ekonominin geri kalan kısmında devlet müdahalesi (yönetsel
düzenlemeler ve mülkiyet eşitliği gibi) kamuya açık olmalı, ayırım
gözetmeyen net kurallar ve uygulamalar esas alınmalıdır.
1.1.3.Devletin farklı kademeleri ile yürütme, yargı ve yasama organları
arasındaki sorumlulukların dağılımı açıkça tanımlanmış olmalıdır.
1.1.4.Bütçe ile karşılanan faaliyetler ile ve bütçe dışı faaliyetlerin
koordinasyonu ve yönetimi için açık mekanizmalar oluşturulmalı ve diğer
kamu kurumlarına (örneğin Merkez Bankası, devlet kontrolündeki finansal
ve finansal olmayan kurumlar gibi) açık tanımlanmış düzenlemeler
getirilmelidir.
1.2.Mali yönetim için
açık bir yasal ve yönetsel bir çerçeve olması.
1.2.1. Mali yönetim, bütçe ve bütçe dışı faaliyetleri kapsayan kanunlar
ve yönetsel kurallarla idare ediliyor olmalıdır. Herhangi bir devlet
fonunun harcanması veya buna ilişkin taahhüt altına girilebilmesi için
yasal bir yetkinin olması gerekir.
1.2.2. Vergiler ve yükümlülüklerin açık bir yasal dayanağı olmalıdır.
Vergi kanunları kolayca ulaşılabilir ve anlaşılır olmalı, uygulamasında
da idari takdire belirli kriterler yön vermelidir.
1.2.3. Kamu görevlileri
için geçerli ahlaki standartlar açık ve iyi duyurulmuş olmalıdır.
2. Bilginin Kamuya Açık Olması
2.1.Hükümetin geçmiş,
şimdiki ve projeksiyonu yapılmış dönemlere ait mali faaliyetlerine
ilişkin tam bir bilgi setinin kamuya sağlanması.
2.1.1.Yıllık bütçe, merkezi hükümetin operasyonlarını detaylı bir şekilde
kapsamasının yanında merkezi hükümetin bütçe dışı faaliyetleri hakkında
da bilgi vermelidir. Ayrıca, genel idarenin toplam finansal durumunu
sunabilmek için daha alt seviyedeki idarelerin de gelir ve giderleri
hakkında yeterli bilgi sağlamalıdır.
2.1.2.Yıllık bütçede, bilgilerin karşılaştırılabilir olması bakımından,
gelecek iki yıla ilişkin önemli bütçe bileşenleriyle beraber, önceki iki
mali yılın bilgileri de yer almalıdır.
2.1.3.Yıllık bütçe ile birlikte, gerçekleşmesi muhtemel yükümlülüklere,
vergi harcamalarına ve yarı mali nitelikteki aktivitelere bağlı mali
sonuçlar yayınlanmalıdır.
2.1.4.Merkezi idare, borçlarının ve mali varlıklarının seviyesini ve
yapısını düzenli olarak yayınlamalıdır.
2.2. Mali bilgilerin
zamanında yayınlanması konusunda kamusal taahhüt,
2.2.1. Mali bilgilerin yayınlanması hususunda açık somut taahhütler
olmalıdır.(Bütçe kanunlarında bunlarla ilgili bir madde olması gibi).
2.2.2.
Mali
raporlamaların yayın takvimi kamu oyuna önceden duyurulmalıdır.
3. Bütçe Hazırlama,
Uygulama Ve Raporlama Süreçlerinin Açık Olması
3.1. Bütçe metni mali
politika hedeflerini, makro ekonomik çerçeveyi, bütçenin hangi
politikalara dayandırıldığını ve tanımlanabilir başlıca mali riskleri
içermelidir.
3.1.1. Yıllık Bütçenin yapısı, mali politika hedeflerini ortaya koyacak
ve sürdürülebilir mali politikalar hakkında görüş verebilecek nitelikte
olmalıdır.
3.1.2.
Kabul
edilen tüm kurallar (denk bütçe ve borçlanma sınırları gibi) açıkça
belirlenmiş olmalıdır.
3.1.3. Yılık bütçe, kapsamlı ve tutarlı bir makro ekonomik çerçeve
içerisinde sunulmalı ve bütçe hesaplarının esasında, ekonomik tahminler
ve önemli parametreler (fiili vergi oranları gibi) dikkate alınmalıdır.
3.1.4. Mevcut yükümlülükler, yıllık bütçeye ilave edilen
yeni politikalardan ayırt edilmelidir.
3.1.5.Yıllık bütçede, başlıca riskler hesaplanmalı ve ekonomik
varsayımlardaki olan yada olabilecek değişiklikler ve maliyeti belirli
olmayan başlıca harcama taahhütleri (örneğin mali yeniden yapılanma
gibi) hesaplanmalıdır.
3.2.Bütçe verileri
politik analiz yapmayı kolaylaştıracak ve sorumluluk arttıracak şekilde
sınıflandırılmalı ve bu çerçevede sunulmalıdır.
3.2.1. Hükümet işlemleri; gelir, gider ve finansmanı ayrıştıracak brüt
bazda raporlanmalı ve harcamalar ekonomik, fonksiyonel ve idari olmak
üzere üç kategoride sınıflandırılmalıdır. Bütçe dışı faaliyetlere
ilişkin veriler de benzer şekilde sınıflandırılmalı ve bütçe verilerinin
sınıflandırması uluslararası karşılaştırmaya izin verecek şekilde
olmalıdır.
3.2.2. Başlıca bütçe programları ile hangi hedeflere varılmak istendiği
(örneğin ilgili sosyal göstergelerin geliştirilmesi gibi) ortaya
konulmalıdır.
3.2.3.Hükümetin genel dengesi, hükümetin mali durumunun standart özet bir
göstergesi olmalıdır. Sadece genel dengeye dayalı kararlar almanın doğru
olmadığı ekonomik koşullarda, genel denge diğer mali göstergelerle
(operasyonel denge, yapısal denge ya da birincil denge gibi)
desteklenmelidir.
3.2.4.Yıllık bütçe ve nihai hesaplar, muhasebe sistemi (nakit veya
tahakkuk bazlı) ve bütçe verilerinin hazırlanması ve sunulmasında
kullanılan standartları içermelidir.
3.3. Ödeneklerin
harcanması ve izlenmesi ile ilgili prosedürler açıkça belirlenmiş
olmalıdır.
3.3.1. Kapsamlı ve bütünleşik bir muhasebe sistemi kurulmalıdır. Bu
muhasebe sistemi gecikilmiş ödemelerin belirlenmesinde güvenilir bir
dayanak sağlamalıdır.
3.3.2. İhale ve istihdam ile ilgili prosedürler, standart olmalı ve
ilgili taraflarca ulaşılabilmelidir.
3.3.3. Bütçe uygulaması iç denetime tabi olmalı ve denetim süreci
incelemeye açık olmalıdır.
3.4. Mali
raporlama zamanında, etkin, kapsamlı ve güvenilir olmalı; bütçeden
sapmaları tanımlamalıdır.
3.4.1. Yıl boyunca, bütçe ve bütçe dışı faaliyetlere ilişkin sonuçlar
düzenli ve zamanında raporlanmalı ve başlangıç ödenekleri ile
karşılaştırılmalıdır. Alt yönetim birimlerine ilişkin detaylı bilgilerin
eksik olması halinde, mali durumlarına (banka borçlanması ve bono ihracı
gibi) ilişkin göstergeler sunulmalıdır.
3.4.2. Bütçe dışı faaliyetlerle ilgili bütün bilgilerle birlikte,
zamanında, kapsamlı ve denetlenmiş nihai bütçe hesapları yasama organına
sunulmalıdır.
3.4.3. Başlıca bütçe programlarının hedefleri doğrultusunda ulaşılan
sonuçlar yasama organına raporlanmalıdır.
4. Denetimin Ve
İstatistiki Veri Yayınlamanın Bağımsız Olması.
4.1.Mali bilgiler hem
kamuya açık olmalı hem de bağımsız bir denetim organı tarafından
denetlenmelidir.
4.1.1. Kamu hesaplarının doğruluğuna ve güvenilirliğine ilişkin periyodik
raporları kamu oyuna ve yasama organına sunmakla yükümlü olan ulusal bir
denetim kurumu veya eşdeğer bir kurum (Sayıştay), yasama organı
tarafından görevlendirilmelidir.
4.1.2. Makro ekonomik tahminler (varsayımlarla birlikte) bağımsız
uzmanların incelemesine açık olmalıdır.
4.1.3. Mali istatistiklerin doğruluğu ve güvenilirliği kurumsal
bağımsızlığı bulunan bir istatistik dairesi ile güçlendirilmelidir.