GELENEKSEL MALİYE

Geleneksel kamu maliyesi 1929 Buhranı sonrasında John M. Keynes’in Genel Teori çerçevesinde oluşturulmuş fikirler bütünüdür. J.M. Keynes’in yazdığı ve devamında birçok iktisatçıya ilham kaynağı olmuş Genel Teori[2] adlı eserde devletin ekonomiyi yönlendirme gücünün önemi üzerinde durulmuştur. Keynes’in eserinde durgunluktan çıkılması için maliye politikası araçlarının etkin kullanılması gerektiği savunulmaktadır. Genel Teori çerçevesinde oluşturulan Keynezyen maliye ve fonksiyonel maliye anlayışları,[3] devlete ekonomik hayatı yönlendirme açısından önemli fonksiyonlar yüklemiştir. Ekonomik büyüme ve kalkınmanın sağlanması, ekonomide istikrarın temini, adil gelir dağılımının sağlanması, vs devletin asli fonksiyonları olarak tespit edilmiştir.

Keynezyen iktisadın mali alandaki görüş ve önerileri daha sonra “fonksiyonel maliye” (functional finance) olarak adlandırılan bir ekol içerisinde gelişme göstermiştir. Abba Lerner ve Alvin Hansen fonksiyonel maliye teorisini geliştiren iktisatçıların başında gelmektedir.[4] Lerner ve Hansen,  klasik iktisatçıların “tarafsız maliye” adını verdikleri anlayışı eleştirerek; düşük tüketim, işsizlik, yoksulluk, enflasyon, deflasyon gibi  ekonomik sorunların harcama, vergileme, borçlanma, bütçe gibi mali araçların fonksiyonel kullanımı ile çözülebileceğini savunmuşlardır. Bu iktisatçılar, ekonomide ortaya çıkabilecek her türlü sorunun çözümlenmesinde mali araçların son derece etkili olduğu görüşünü benimsemişler; kamu harcamalarının artırılmasının ve artan harcamaların finansmanının vergiler ve vergi dışı kaynaklar (borçlanma ve emis­yon) ile karşılanmasının hiçbir sakıncasının olmadığını ifade etmişlerdir.

Fonksiyonel maliyeciler, “devri bütçe” (cyclical budget) adını verdikleri bütçe teorisini esas almışlardır. Fonksiyonel maliyecilerin savundukları bu teoriye göre bütçe yıllık olarak açık verebilmektedir. Önemli olan konjonktüre paralel bir bütçe politikası izlemektir. Konjonktürün depresyon dönemlerinde açık bütçe uygulaması sakıncalı değil, aksine eko­nomik denge için yararlıdır. Buna karşın depresyondan ekonomik dengeye doğru ulaşıldığında bütçe denkliği sağlanmalı ve eğer bütçe fazlası oluşursa bu fazlalıklar  bazı fonlar oluşturularak  kriz ya da savaş- doğal afet gibi dö­nemlerde kullanılmalıdır.  Fonksiyonalistler,  devri bütçe görüşü ile bütçe denkliğinin yıllık olarak değil, belirli bir konjonktür dönemi içerisinde  ele alın­ması gerektiği görüşünü savunmuşlardır.

Özetle, Klasik iktisadi düşüncede benimsenen denk bütçe ilkesi fonksiyo­nel maliyeciler tarafından eleştirilmiş ve bunun yerine “telafi edici bütçe” (compensatory budget) ve “devri bütçe” (cyclical budget) yaklaşımları be­nimsenmiştir. Fonksiyonel maliyecilerin “ekonomik denge” görüşleriyle birlikte, klasik iktisatçılar tarafından savunulan “mali denge” görüşü zaman içerisinde önemini kaybetmiştir.

Kaynak: C.Can Aktan, Dilek Dileyici ve Ahmet Özen, "Geleneksel Maliye ve Yeni Maliye" , içinde: C.Can Aktan. Dilek Dileyici, İstiklal Y. Vural,Kamu Maliyesinde Çağdaş Yaklaşımlar, Ankara: Seçkin Yayınevi, 2004.