GELENEKSEL MALİYEYE KARŞI YENİ MALİYE
Kamu Ekonomisinin Rolü ve Fonksiyonları /Kamu Harcamaları
Geleneksel maliye ve yeni maliyenin devletin ekonomide üstlenmesi gereken fonksiyonlarına bakış açıları birbirlerinden oldukça farklıdır. Ekonomiye müdahaleci ve üretken bir devlet kurumunu savunan geleneksel yaklaşıma karşın; yeni maliye, ekonominin işlerliğinde tarafsız bir devleti öngörmektedir.
1929 buhranından sonra tüm dünyada hüküm süren deflasyonist dönemde özel sektörün yetersiz kalması, dönemin sosyo-ekonomik koşullarını olumsuz etkilemiştir. Bu dönemde özel sektöre ivme kazandıracak kamu harcamalarının çarpan ve hızlandıran prensiplerini ortaya atan Keynezyen yaklaşım dikkat çekmiştir. Dünyada birçok ülke, geliştirilen Keynezyen politikalar çerçevesinde devlete, üretici devlet sıfatını yüklemiştir. Ayrıca gelir dağılımının dengelenmesi açısından devletin yeniden dağıtıcı özelliğinin artırılması gerektiği savunulmuştur.
Borçlanmanın da olağan bir kamu geliri olarak görülmeye başlanmasıyla, yoğun kamu yatırım ve teşvikleri uygulamaları gündeme gelmiştir. Aslında son derece masumane bu anlayış birçok devleti içinden çıkılamaz bir döneme sürüklemiştir. Sınırsız borçlanma ve emisyon mekanizmasının son derece sıklıkla kullanılması, nihayetinde birçok ülkeyi borç batağı ve kronik enflasyon ile karşı karşıya bırakmıştır. İşte bu dönemde geliştirilen yeni maliye anlayışı ise bu aksaklıkların temelinde yatan ve Leviathan gibi bir canavara benzetilen devlet kurumunu yeniden tanımlamıştır. Aşırı büyümüş ve kontrol edilemez bir güce ulaşan kamunun küçültülmesi ve kontrol edilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Böylece sınırlı ve koruyucu devlet anlayışı önem kazanmıştır.
Geleneksel maliyenin aktif devlet müdahaleciliği yaklaşımında tam rekabetin sağlanması, dışsallıkların kontrol edilmesi, kamusal malların yanında yarı kamusal, doğal tekel, özel mal ve hizmetlerin sunulması görevi devlete verilmişken yeni maliye anlayışı çerçevesinde bu alanlarda devletin yeni görevleri tanımlanmıştır. Bu çerçevede tanımlanmış devlet ise müdahaleci devlet anlayışı yerine oyunun kurallarını belirleyen ve bu kuralların işleyişini kontrol eden bir devlet anlayışıdır.
Tablo-1: Geleneksel Maliye İle Yeni Maliye Yaklaşımlarının Karşılaştırılması : Kamu Ekonomisin Rolü ve Fonksiyonları |
||
GELENEKSEL MALİYE |
MALİ KONULAR |
YENİ MALİYE |
Müdahaleci(Makro-ekonomik amaçların gerçekleştirilebilmesi mali araçların fonksiyonel kullanımını gerekli kılar.) |
Makro-ekonomik amaçların gerçekleştirilmesinde mali araçların kullanımı |
Tarafsız (Mali araçların ekonomik birimlerin karar ve tercihlerini olumsuz etkilemeyecek şekilde “tarafsız” kullanılması esastır. |
Üretici devlet; müteşebbis devlet |
Devletin ekonomideki rolü |
Sınırlı devlet; düzenleyici devlet |
Merkeziyetçi yapı |
Devletin idari yapılanması |
Adem-i merkeziyetçi yapı |
Piyasa başarısızlıklarının giderilmesinde devletin aktif müdahalesi söz konusudur. |
Piyasa başarısızlıklarının giderilmesi |
Piyasa başarısızlıklarının mümkün olduğunca piyasa şartları içerisinde çözülmesi görüşü benimsenmektedir. |
Tam rekabeti gerçekleştirmek devletin temel görevlerindendir. |
Tam rekabetin sağlanması |
Devlet, rekabeti sağlayıcı yasal ve kurumsal düzenlemeleri yapar. |
Dışsallıklarla mücadelede devlet aktif görev üstlenir. |
Dışsallık sorunun çözümü |
Devlet dışsallıklarla mücadeleye yönelik yasal düzenlemeleri yapar. |
Devlet özel tekelin söz konusu olduğu üretim alanlarındaki mal ve hizmetlerin sunumunu üstlenir. |
Doğal tekel sorununun çözümü |
Devlet, ölçek ekonomilerinin söz konusu olduğu alanları rekabete açar ve özel tekellerin oluşumunu engelleyici ve tüketicileri koruyucu yasal önlemleri alır. |
Devlet, tam kamusal mal ve hizmetlerin yanında yarı kamusal, doğal tekel ve özel mal ve hizmetleri de üretir. |
Kamusal malların üretimi |
Devlet temel nitelikteki kamusal malların dışındaki mal ve hizmetlerin üretimini mümkün olduğunca özel sektöre ve üçüncü sektöre bırakır. |
Piyasa ekonomisinde eksik enformasyon sorunu olduğu alanlardaki mal ve hizmetlerin üretimini devlet üstlenir. |
Eksik enformasyon sorunu |
Devlet, piyasadaki eksik enformasyon sorununu tüketiciyi koruyucu yasal düzenlemelerde bulunarak gidermeye çalışır. |
Eğitim ve sağlık hizmetlerini merkezi yönetim sunar. |
Eğitim ve sağlık hizmetlerinin sunumu |
Temel eğitim (ilköğretim) ve temel sağlık hizmetleri devlet tarafından sunulur. Diğer eğitim ve sağlık hizmetleri mümkün olduğunca özel sektöre devredilir. |
Tam istihdamın sağlanması devletin temel görevlerinden biridir. |
Tam istihdam sorunu |
İşgücü piyasasında esneklik sağlanmalıdır.
|
Ekonomik büyüme ve kalkınmayı sağlamak devletin temel görevlerinden biridir. |
Ekonomik büyüme ve kalkınma amacı |
Devlet özel sektörü teşvik ederek piyasa mekanizması aracılığıyla ekonomik büyüme ve kalkınmayı sağlar. |
Devlet fiyat istikrarını sağlamak için para politikası araçlarını kullanır. |
Fiyat istikrarını sağlama amacı |
Fiyat istikrarını sağlama görevi özerk merkez bankasına aittir. |
Tablo-2: Geleneksel Maliye İle Yeni Maliye Yaklaşımlarının Karşılaştırılması : Kamu Harcamaları |
||
GELENEKSEL MALİYE |
MALİ KONULAR |
YENİ MALİYE |
Çarpan ve hızlandıran etkisinin milli geliri artırıcı özelliği vardır. |
Kamu harcamalarının beklenen etkileri |
Çarpan ve hızlandıran mekanizmalarının milli geliri artırıcı etkilerinin çok güçlü olduğu görüşü benimsenmemektedir. |
Konjonktürle mücadelede kamu harcamaları etkin bir şekilde uygulanır. |
Kamu harcamalarının sınırları |
Kamu harcamalarına yönelik anayasal ve yasal sınırlamalar konulması söz konusudur. |
Kamu harcamalarının ekonomiyi yönlendirici boyutlarda olması gerekir. |
Kamu harcamalarının boyutları |
Kamu harcamalarının hacimce küçük olması gerekir. |
Piyasanın yönlendirilmesinde kamu harcamaları etkin şekilde kullanılmalıdır. |
Kamu harcamalarının piyasayı yönlendirme gücü |
Piyasanın yönlendirilmesinde kamu harcamalarının kullanımı sınırlı tutulmalıdır. |
Adalet, güvenlik ve savunma gibi kamu hizmetleri yanında kamu teşebbüsü kurulması, sübvansiyon verilmesi, vs gibi ekonomiyi yönlendirmek için kamu harcamaları etkin şekilde kullanılmalıdır. |
Kamu harcamalarının hangi kamu hizmetleri için kullanılması gerektiği |
Kamu harcamaları sadece adalet ve güvenlik gibi temel devlet fonksiyonları için kullanılmalıdır. |
Önce giderlerin yapılması, sonra bu giderleri karşılayacak gelir kaynaklarının bulunması esastır. |
Gelir-gider önceliği sorunu |
Giderlerin eldeki gelir miktarına uygun olarak gerçekleştirilmesi daha uygundur. Sürdürülebilir kamu maliyesi ilkeleri belirlenmelidir. |
|
|
|
Kaynak: C.Can Aktan, Dilek Dileyici ve Ahmet Özen, "Geleneksel Maliye ve Yeni Maliye" , içinde: C.Can Aktan. Dilek Dileyici, İstiklal Y. Vural,Kamu Maliyesinde Çağdaş Yaklaşımlar, Ankara: Seçkin Yayınevi, 2004.