MERKEZ BANKASI BAĞIMSIZLIĞININ ÖNEMİ

C. C. Aktan & S. Togay & U. Utkulu

 

 

Bilindiği gibi para bir tasarruf aracıdır; bir mübadele aracıdır; standart bir değer ölçüsüdür; bir ödeme aracıdır ve özellikle günümüzün modern ekonomilerinde bir ekonomi politikası aracıdır. Paranın bu fonksiyonlarını yerine getirebilmesi herşeyden önce değerinin istikrarlı olmasına bağlıdır. Oysa para yaratma olanağı siyasi otorite için her zaman kolay, hızlı ve etkili bir finansal kaynak bulma yoludur. Bir çok hükümete bu yol, uzun dönemli maliye politikası araçlarını uygulamaktan çok daha kolay gelmektedir. Ancak, yerinde ve dozunda kullanılmayan para politikası araçları ve özellikle dozu iyi ayarlanmamış para basımı para istikrarını bozarak yüksek enflasyona sebep olmaktadır. Bu durum ekonominin tüm dengelerini bozmakta ve iktisat literatüründe iyi bilinen ve incelenen bir dizi önemli ekonomik sorunu gündeme getirmektedir.

Siyasi otoritenin para politikasını uygularken siyasi nedenlerle ekonomiye zarar vermesi, toplumda hükümetin elindeki bu aracın her zaman olumlu yönde kullanılmadığı düşüncesini yaratmıştır. Bundan sonra Merkez Bankasının hükümetten bağımsız olması düşünülmeye başlanmıştır. Hükümetin emisyon yetkisini elinde bulundurmasının yaratacağı endişelerin yanında elbette bir takım avantajlar da vardır. Sorun oldukça hassas olan bu yetki paylaşımını iyi yapabilmektir. Paraya gücünü veren elbette devlettir, devletin itibarıdır. Ancak, burada  amaç, ekonomiyi, siyasi zaaf ve kolaycılıktan (kolay para bulma yolu!) kaynaklanan hükümet kaynaklı para yaratma faaliyetinden korumaktır. Gerçekten de ilgili literatürde, Merkez Bankası bağımsızlığının en önemli nedeni olarak hükümetin para politikası araçlarını kısa vadeli siyasi çıkarları için kullanırken yapması muhtemel hatalar gösterilmektedir. Bağımsız Merkez Bankalarının ise daha uzun vadeli ilkeler çerçevesinde davranacağı düşüncesi hakimdir (bkz. Parkin, 1994).

Bağımsız Merkez Bankasının her zaman doğru ve etkili sonuçlara ulaşacağının iddia edilmesi için kesin nedenler yoktur. Üstelik politik olayların Merkez Bankası kararlarını veya para politikasına ilişkin gelişmeleri ne yönde ve ölçüde etkileyeceği her zaman bilinemez. Friedman’a göre (Friedman: 89-90) siyasi otorite tarafından etkin olarak denetlenemeyecek böyle bir Merkez Bankasına bu denli önemli bir gücün verilmesi uygun değildir.


© 2005, C.C.Aktan , S.Togay, U.Utkulu

 Kaynak: C.C. Aktan, S. Togay ve U.Utkulu,  Nasıl Bir Para Sistemi? İstanbul: İMKB Yayını.1998.