( Coşkun Can Aktan ve Özlem Özkıvrak, Devlet mi, Piyasa mı?Ankara: Tosyöv Yayınları, 2000. adlı çalışmadan alıntı)
ÇEŞİTLİ HİZMETLERDE ÖZEL SEKTÖR-KAMU SEKTÖRÜ PERFORMANS KARŞILAŞTIRMALARI: GENEL SONUÇLAR
-Ampirik Bulgular-
Prof.Dr.Coşkun Can Aktan ve Araş.Gör. Özlem Özkıvrak
Tablo 45’de, ondokuz hizmet türü için özel ve kamu teşebbüslerinin maliyet karşılaştırmalarına ilişkin yapılan araştırmaların bir özeti sunulmaktadır. Tablo incelendiği zaman, genel olarak tüm hizmet türlerinde özel sektörün kamu sektöründen daha düşük maliyetlerle ya da diğer bir deyişle daha yüksek bir etkinlikle faaliyette bulunduğu görülmektedir.
Tablo’da sunulan 40 civarında araştırmadan sadece 8 tanesinde özel sektörün kamu sektöründen daha etkin olduğu sonucuna varılmamıştır. Çöp toplama hizmetine ilişkin olarak Pier, Vernon ve Wicks’in (1974) araştırmasının sonucu belediyelerin bu alanda daha etkin olduğu ve Savas’ın (1977c), Hirsch’in (1965) ve Collins ve Downes’in (1977) buldukları sonuçlar ise önemli maliyet farkları olmadığı şeklindedir. Demiryolları hizmetinde Caves ve Christensen (1980) araştırmanın yapıldığı dönemlerde önemli maliyet farkları bulmadıklarını söylemekle beraber, 1965’ten önce kamu düzenlemelerinin yoğun olduğu dönemde kamu işletmesinin daha az etkin olduğunu da belirtmişlerdir. Sigortacılık alanında ise Finsinger’in (1981) çalışması, aynı getiri oranına ve örgüt biçimine sahip olan özel ve kamusal işletmeler arasında maliyet farklılıklarının belirgin olmadığını ileri sürmektedir. Hastanelere ilişkin olarak Lindsay’in (1976) yaptığı çalışmanın sonucu, hasta mevcut olduğu gün başına maliyetin kamu hastanesinde daha düşük olduğu şeklindedir. Elektrik kuruluşlarına ilişkin Meyer’in (1975) araştırması ise, bu yöndeki gösterge çok zayıf olmakla beraber, özel kesim üretiminin daha yüksek bir maliyete sahip olduğu şeklindedir.
Diğer yandan su kuruluşlarına ilişkin olarak Crain ve Zardkoohi’nin (1978) araştırmasının sonuçları ilgi çekicidir. Buna göre, kamu firmaları, özel işletmelerden % 40 daha az verimlidir ve % 65 daha yüksek sermaye-emek oranına sahiptirler. Bununla birlikte, özelleştirilen kamu firmalarında iş gücü başına % 25’lik bir çıktı artışı sağlanmıştır. Aksine, kamulaştırılan özel firmalarda iş gücü başına % 40 düzeyinde bir çıktı azalışı ile karşılaşılmıştır.
TABLO 45
Çeşitli Hizmetlerde ve Sektörlerde Kamu ve Özel Kesim Performans Karşılaştırması
Faaliyet: Ara ştırmacı |
Araştırmanın Kapsamı |
Bulgular |
1. Havayollar ı:Davies (1971, 1977) |
Avustralya/tek özel ulusal havayolu ile tek kamu havayolu. |
Özele ait etkinlik göstergeleri % 12 ile % 100 daha yüksek. |
2. Bankalar: Davies (1982) |
Avustralya/bir kamu bankas ı ile bir özel banka. |
Verimlilik, riske tepki ve karlılık göstergelerinin hepsi özel bankalar lehine. |
3. Otobüs Hizmeti: Oelett (1976)
Kitchen (1986) |
Seçilmi ş Batı Alman şehirlerinde belediye ile özel otobüs hizmeti.
Ontario belediyelerinde hizmetin görülmesinde belediye departmanına karşı ihaleyi alan özel firma. |
Kamu otobüs hizmetinin km başına maliyeti özel firmalardan % 160 daha yüksek.
İhaleyi alan özel firmanın km başına maliyetleri istatistiksel olarak önemli ölçüde daha düşük. |
4.Temizlik Hizmetleri: Bundesrechnungshof (1972)
Hamburger Senat (1971), Fischer-Menshausen (1975) |
Bat ı Almanya’daki postanelerde kamusal üretim ile ihale yöntemi ile özel kesimce üretim.Bat ı Almanya’daki kamu binalarında kamu üretimi ile ihale yöntemi ile özel kesimce üretim. |
Kamu hizmeti % 40-60 daha maliyetli.
Kamu hizmeti özel seçenekten % 50 daha maliyetli. |
5. Borç Tahsili: Bennett ve Johnson (1980) |
ABD Genel Muhasebe Bürosu’nun Ara ştırması / federal devletçe arzedilen hizmetler ile özel kuruluşlar tarafından ihale yoluyla verilen hizmet. |
Devletin dolar başına borç takibi % 200 daha maliyetli. |
6. Elektrik: Meyer** (1975)
Moore (1970)
Spann* (1977)
Wallace ve Junk (1970) |
ABD’deki 60 ile 90 aras ındaki elektrik kuruluşundan alınan örneklem / kamu ile özel firmalar.ABD’deki elektrik kuruluşlarının örneklemi - 27 belediye ile 49 özel firma.
ABD’deki dört büyük şehir - kamu (San Antonio, Los Angeles) ile özel (San Diego, Dallas) firmalar. ABD’deki bölgelere göre / kamu ile özel firmalar |
Özel kesim üretiminin daha yüksek maliyetlere sahip oldu ğuna ilişkin çok zayıf gösterge.Kamu firmalarında aşırı sermayeleşme daha fazla. Kamu üretiminin toplam işletme maliyetleri daha yüksek. Özel sektör daha etkin.
Kamuda işletme maliyetleri % 40-75 daha yüksek. Kamuda yatırım (Kws başına) % 40 daha fazla. |
7. Yang ın Koruma:Ahlbrandt (1973, 1974) |
Scottsdale, Arizona (özel kesime ihale edilen) yang ın departmanları ile Seattle alanı (belediye) yangın departmanları. |
Belediye yangın departmanlarının kişi başına maliyeti % 39-88 daha yüksek. |
8. Ormanc ılık:Bundesregierung Deutschland (1976)
Pfister (1976) |
Bat ı Almanya’da kamu orman işletmeleri ile özel orman işletmeleri, 1965 ile 1975 arası.Baden-Wurttemberg Eyaleti’ndeki özel ormanlar ile kamu ormanları. |
Özel ormanlarda faaliyet gelirleri hektar başına 45 DM daha yüksek.
Özel firmalarla karşılaştırıldığında kamuda çıktı birimi başına emek girdisi iki kat daha yüksek. |
9. Hastaneler: Clarkson (1972)
Lindsay** (1976)
Rushing (1974)
Wilson ve Jadlow (1978) |
ABD’deki hastanelerin örneklemi / kar amac ı gütmeyen özel hastaneler ile kar amacı güden özel hastaneler.
ABD Veterans Administration ile vakıf hastaneleri. ABD orta-Güney bölgesindeki kısa süreli kalınan 91 hastanenin örneklemi / kar amacı gütmeyen özel hastanelere ile kar amacı güden özel hastaneler. ABD’deki 1200 hastane / nükleer ilaç üreten / devlet ile vakıf hastaneleri. |
“Kırtasiyecilik” kar amacı gütmeyenlerde daha kuvvetli ve girdi oranlarında da daha büyük değişme. Her iki husus da kar amacı gütmeyenlerde daha yüksek maliyeti ima etmektedir.
Hasta mevcut olduğu gün başına maliyet V.A. hastanesinde daha az. Kar amacı gütmeyen hastanelerde girdi ve çıktılar arasındaki ikame daha ağır.
Özel hastanelerde etkinlik endeksinden sapma kamu hastanelerindekinden daha az. |
10. Konut: Muth (1973)
Rechnungshof Rheinland-Pfatz (1972)
Schneider ve Schuppener (1971) |
ABD’deki şehirlerde inşaat maliyetleri - özel kuruluşlar ile kamu kuruluşları.Batı Almanya Rheinland-Pfalz Eyaleti’nde kamu kuruluşları ile özel kuruluşların büyük ölçekli kamu inşaat projelerine ilişkin arz maliyetleri. Bat ı Almanya’daki kamu firmaları ile özel firmaların inşaat maliyetleri. |
Kamu kurumları % 20 daha maliyetli.
Kamu birimleri ihaleyi alan özel firmalardan % 20 daha maliyetli.
Kamu firmaları önemli ölçüde daha pahalı üretici birimler. |
11. Sigorta Ba şvurma Süreci:Frech (1976, 1979) |
ABD Sosyal Güvenlik İdaresi tıbbi bakım talepleri ihalesi/ karşılıklı sigortalara karşı şahsi sigorta firmaları ve “diğer kar amacı gütmeyen kuruluşlar” |
Kar şılıklı sigortalar (mutual insurance) şahsi firmalardan % 45-80 daha maliyetli, ama “diğer kar amacı gütmeyen kuruluşlar”dan daha az maliyetli. |
12. Sigorta Hizmeti: Finsinger* (1981)
Kennedy ve Mehr (1977) |
Bat ı Almanya’da 5 kamu firmasına karşı 77 özel taahhüt ve sigorta firması.Manitoba’daki kamu araba sigortas ına karşı Alberta’daki özel sigortalar. |
Ayn ı getiri oranına ve örgüt biçimine sahip olanlar arasında maliyet farklılıkları açık değil.Özel sigortaların kalite ve hizmetleri kamununkilerden daha üstün. |
14. Demiryollar ı:Caves ve Christensen* (1980) |
Kanada Ulusal Demiryollar ı ile Kanada Pasifik (özel) Demiryolları. |
Son dönemlerde verimlilik farklılıkları yok, ama Kanada Ulusal Demiryolları kamu düzenlemelerinin olduğu dönemde büyük ölçüde daha az etkin. |
15. Çöp Toplama: Collins ve Downes* (1977)
Columbia Univ. Grad. School of Bus. Stud.: Savas (1974, 1977a, 1977b, 1980), Stevens (1978), Stevens ve Savas (1978), Edwards ve Stevens (1976) Petrovic ve Jaffee (1977)
Hirsch* (1965)
Kemper ve Quigley (1976)
Kitchen (1976)
Savas* (1977c)
Pier, Vernon ve Wicks** (1974)
Pommerehne (1976)
Spann (1977)
Bennett ve Johnson (1979) |
Missouri St. Louis County’deki 53 şehir ve belediye, kamuya karşı çeşitli ihale modelleri ile hizmeti üstlenen özel firmalar.ABD’deki çok sayıda şehir / belediyeye karşı tekel imtiyazına sahip olan ve olmayan özel firmalar.
ABD’de Midwestern’deki 83 şehir / kamuya karşı çeşitli ihale modelleri ile hizmeti üstlenen özel firmalar. Missouri St Louis - County alanındaki 24 şehir ve belediye / kamu firmaları ile özel firmalar. Connecticut’daki 101 şehir / özel tekel sözleşmesine karşı imtiyaz verilmeyen özel firmalar ve belediye firmaları.
Kanada’daki 48 şehir / belediyeye karşı ihale ile hizmeti üstlenen özel firmalar. Minneapolis’teki 50 özel firma ile 30 belediye firması. Montana’daki 26 şehir / belediyeye karşı özel firmalar. 102 İsviçre Belediyesi / kamu firmalarına karşı özel firmalar Çeşitli ABD şehirlerinin incelenmesi / belediyeye karşı özel firmalar. Virginia Fairfax County’deki 29 özel firmaya karşı tek kamu çöp toplama idaresi. |
Önemli farklılıklar yok.
Kamu arzı özelden % 40-60 daha pahalı; ama tekel imtiyazı olan özeller tekel imtiyazına sahip olmayanlardan sadece % 5 daha pahalı.
Belediyenin çöp toplama maliyeti özel firmaların çöp toplama fiyatından % 15 daha yüksektir.
Önemli maliyet farklılıkları yoktur.
Belediye çöp toplama maliyetleri tekel sözleşmesi olan özel firmadan % 14-43 daha yüksek, ama imtiyaz verilmeyen özel firmanın maliyetleri belediye maliyetinden % 25-36 daha yüksek. Belediyeler, özel firmalardan daha maliyetli.
Önemli maliyet farklılıkları yok.
Belediye üreticileri daha etkin.
Kamu firmalarının birim maliyetleri % 15 daha yüksek. Kamu firmaları % 45 daha maliyetli.
Özel firmalar daha etkin. |
16. Tasarruflar ve Krediler: Nichols (1967) |
California Savings and Loans / kooperatifler ya da kar şılıklı sigortalara karşı anonim şirketler. |
Kar şılıklı sigortaların işletme maliyetleri % 13-30 daha yüksek. |
17. Mezbahalar: Pausch (1976) |
Bat ı Almanya’daki 5 büyük şehirde özel firmalara karşı kamu firmaları. |
Kamu firmaları aşırı kapasite ve aşırı personel nedeniyle önemli ölçüde daha maliyetli. |
18. Su: Crain ve Zardkoohi (1978)
Mann ve Mikesell (1976)
Morgan (1977) |
ABD’deki 112 firma / belediyeye kar şı özel üreticiler; herbiri örgüt yapısını değiştiren iki firmanın durum incelemesi.
ABD’deki firmalar / belediye ile özel üreticiler.
ABD’deki 143 firma / belediye ile özel firmalar. |
% 65 daha yüksek sermaye-emek oranlarına sahip olan kamu firmaları özellerden % 40 daha az verimli; özelleşen kamu firmaları iş gücü başına % 25’lik bir çıktı artışı sağladı. Kamulaşan özel firma iş gücü başına % 40’lık bir çıktı azalışıyla karşılaştı. Replicates Meyer’in (1975) elektrik modeli, ama girdi fiyatları düzeltilmiş. Kamu sektöründe hizmetler % 20 daha pahalı bulundu. Kamu üreticilerinin maliyetleri % 15 daha yüksek. |
19. Hava Tahmini: Bennett ve Johnson (1980) |
ABD Genel Muhasebe Ofisi’nin ara ştırması/ABD Hava Bürosu ve ihale ile hizmeti üstlenen özel firma |
Devlet hizmeti % 50 daha maliyetli. |
Notlar: (*) Maliyetlerde ya da etkinliklerde önemli farkl
ılıklar yok.(**) Kamu sektörü daha az maliyetli ya da daha etkin.
Kaynak: Douglas Auld and Harry Kitchen, The Supply of Government Services, Canada: The Fraser Institute, 1988, s. 83-87. (Orjinal Kaynak: T. E. Borcherding, W. Pommerehne and F. Schneider, “Comparing the Efficiency of Private and Public Provision: The Evidence from Five Countries,” in : Nationalokonomie, Journal of Economics, Supplement 2, 1982, by Springer - Verlag, pp. 130-133.)