( Coşkun Can Aktan ve Özlem Özkıvrak, Devlet mi, Piyasa mı?Ankara: Tosyöv Yayınları, 2000. adlı çalışmadan alıntı)

ÇÖP TOPLAMA HİZMETLERİNDE KAMU VE ÖZEL SEKTÖR ARASINDA PERFORMANS KARŞILAŞTIRMASI

-Ampirik Bulgular-

 

Prof.Dr.Coşkun Can Aktan ve Araş.Gör. Özlem Özkıvrak

 

Tablo 34’te çöp toplama hizmetinin görülmesinde kamudan özele doğru bir değişim geçirmiş olan on kasabaya ilişkin özelleştirme öncesi ve sonrası hizmet maliyetleri sunulmaktadır. Görüldüğü gibi, ihale yöntemi ile özelleştirme her belediyeye ait çöp toplama maliyetlerini azaltmıştır. Ohio Middletown’da ihalenin ilk yılında, maliyetler yaklaşık % 30 azalmıştır. Şehirlerin tümünde de en az % 7.5 oranında bir maliyet azalışı söz konusudur. Üstelik Peterson’un belirttiği üzere bu maliyet düşüşü, hizmet düzeylerinde herhangi bir kötüleşme olmaksızın ortaya çıkmıştır ve ihalenin en açık avantajı maliyet tasarrufları olmasına karşın, şehirler ihaleden başka faydalar da elde etmişlerdir (Peterson, 1987, 100). Şöyle ki; özel sözleşmeciler, belediye yönetimlerine, en güç işlerden biri olan hıfzısıhha işinin sağlanmasından ve bazen verimsiz işgücünden kendilerini kurtarma imkanı sağlamaktadırlar.

Tablo 35’te ise hem belediye, hem de özel kesimin çöp toplama hizmeti gördüğü şehirlerdeki çöp toplama maliyetleri sunulmaktadır. Tablo’dan izlenebileceği gibi, özel kesimin çöp toplama maliyetleri söz konusu dört şehirde de belediyenin maliyetlerinden daha düşüktür. Özel kesim lehine bu maliyet farkı New Orleans şehri için % 12 iken, Kansas’ta % 49.3’e yükselmektedir. Görüldüğü gibi, Kansas’ta özel kesim, belediyenin üstlendiği maliyetin yaklaşık yarısına çöp toplama hizmetini görebilmektedir.

TABLO 34

ABD’nde Çeşitli Kasabalarda Özelleştirme Öncesi ve Sonrasında Çöp Toplama Maliyetlerinin Karşılaştırması

Şehir Adı

Özelleştirme Yılı

Hanehalkı Sayısı

Özelleştirmeden Önceki Yıla İlişkin Yıllık Belediye Maliyeti

(HH Başına)

Belediye Hizmetlerinin Planlanan Maliyeti

(HH Başına)

Yıllık Sözleşme Maliyeti

(HH Başına)

Net Geçiş Kazancı (Maliyeti)

(HH Başına)

Maliyetteki % Değişim

(3) - (4)

Berwyn, Ill.

1976

15.800

$ 41.671

$ 43.31

$ 40.061

vy

- % 7.5

Pekin, Ill.

1976

10.334

$ 76.18

$ 81.32

$ 70.21

vy

- % 13.6

Covington, Ky.

1975

17.569

$ 30.28

$ 30.28

$ 26.11

$ 7.22

- % 13.7

Middletown, Ohio

1972

16.200

$ 27.34

$ 29.83

$ 21.00

$ 4.58

- % 29.6

Gainesville, Fla.

1977

14.921

$ 59.17

$ 62.79

$ 48.12

$ 18.60

- % 23.4

Camden, N.J.

1974

25.0002

$ 62.811

$ 67.671

$ 54.011

$ 4.73

- % 20.2

vy: Veri Yok. HH= Hanehalkı

1 Maliyet çöplerin imhasını içermektedir.

2 Camden’a ait 25.000 rakamı, çöp toplama hizmetinin tüketicilerinin toplam sayısını yansıtır ve bazı ticari noktları kapsar.

Kaynak: Nancy M. Peterson, “Solid Waste Collection”, This Way Up, Ed. Raymond Q. Armington and William D. Ellis, 1987, s. 101.

TABLO 35

ABD’nde Çeşitli Kasaba ve Şehirlerde Kamu ve Özel Sektörün Hizmet Sunumunda Etkinlik

Yer

İhale Yılı

Belediye Maliyeti

İhale Maliyeti

% Olarak Maliyet Farkı

Akron

1973

$ 49.55

$ 37.41

% 24.5

Kansas Şehri

1971

$ 37.72

$ 19.09

% 49.3

Oklahoma Şehri

1976

$ 57.98

$ 49.901

% 13.9

New Orleans

1977

$ 47.292

$ 41.322

% 12.0

1 Üç ihale sektörüne ilişkin ortalama maliyet.

2 İhale yapılan bir bölgedeki önceki ve sonraki maliyetlerin karşılaştırması.

Kaynak: Nancy M. Peterson, “Solid Waste Collection”, This Way Up, Ed. Raymond Q. Armington and William D. Ellis, 1987, s. 102.

 Tablo 36’da, ABD’nde nüfusu 50.000’i aşan şehirlerde, çöp toplama hizmetinin görülmesinde belediye ve özel kesimin etkinlik karşılaştırması çeşitli kriterlere göre yapılmaktadır. Örneğin, belediye çalışanları özel kesim çalışanlarına oranla işini daha fazla savsaklamaktadır. Belediye çalışanlarının % 12’si, özel kesim çalışanlarının ise % 7.5’i işinin başından uzaklaşmaktadır. Özel kesimin diğer kriterler açısından da kamu kesiminden daha üstün bir durumda olduğu Tablo’dan görülmektedir. Kamu kesimine göre daha küçük bir kadro ile çalışan, her bir hane halkına hizmet ederken daha az zaman harcayan, daha fazla emek teşvik sistemine sahip organizasyonun bulunduğu ve ortalama araç kapasitesi daha yüksek olan özel kesimin, çöp toplama hizmetini daha etkin bir şekilde gerçekleştirdiği açıktır.

TABLO 36

ABD’nde Nüfusu 50.000’i Aşan Şehirlerde Çöp Toplama Hizmetinde Belediye ve Özel Kesim Arasında Performans Karşılaştırması

 

Belediye

Özel Kesim (İhale)

İşbaşından Uzaklaşma Oranı

% 12.0

% 7.5

Ortalama Kadro Büyüklüğü

3.26

2.1

Vardiya Başına Hizmet Edilen Hanehalkları

632

686

Herbir Hanehalkına Hizmet Ederken Harcanan Zaman (Yıl Başına İnsan - Saat)

4.35

2.37

Emek Teşvik Sistemlerine Sahip Olan Organizasyonların %’si

% 80

% 89

Ortalama Araç Kapasitesi (Metre küp)

19.8

23.1

Kaynak: Emmanuel S. Savas, Evaluating the Organization of Service Delivery: Solid Waste Collection and Disposal, Columbia University Graduate School of Business, Center for Government Studies, New York: October 1975, s. vi-vii.

Tablo 37’de, New Jersey, Monmouth County’de Planlama Kurulu’nun yaptığı, çöp toplama maliyetlerinin incelemesine ilişkin çalışmanın Spann tarafından yeniden düzenlenen sonuçları sunulmaktadır (Spann, 1977, 84). Tablodan görülebileceği gibi çöp toplama hizmetini özel sektöre gördüren şehirler, belediye hıfzısıhha bölümlerini kullananlardan önemli ölçüde daha düşük maliyetlere sahiptir. Kişi başına ortalama çöp toplama maliyeti belediye hıfzısıhha bölümlerini kullanan şehirler için 8.33 $ iken, özel sektöre hizmeti devreden şehirler için 5.84 $’dır.

TABLO 37

ABD’nde Kamu ve Özel Firmalarda Çöp Toplama ve İmhasının Kişi Başına Ortalama Maliyeti

 

Hizmetleri

Sunan

 

Belediye

İhaleyi Alan

Kişi Başına Ortalama Maliyet

$ 8.33

$ 5.84

Kaynak: Robert M. Spann, “Public Versus Private Provision of Governmental Services”, in: Thomas E. Borcharding (ed.), Budgets and Bureaucracts: The Sources of Government Growth, 1977, Duke University Press, s. 84.