( Coşkun Can Aktan ve Özlem Özkıvrak, Devlet mi, Piyasa mı?Ankara: Tosyöv Yayınları, 2000. adlı çalışmadan alıntı)

HAVAYOLU İLE YOLCU VE YÜK TAŞIMACILIĞINDA KAMU VE ÖZEL SEKTÖR PERFORMANS KARŞILAŞTIRMASI

-Ampirik Bulgular-

 

Prof.Dr.Coşkun Can Aktan ve Araş.Gör. Özlem Özkıvrak

 

Tablo 15 ve Tablo 16’da, Avustralya’daki özel havayolu işletmesi ile kamuya ait havayolu işletmesinin etkinlik karşılaştırmasına ilişkin D. G. Davies tarafından yapılan ampirik bir çalışmanın sonuçları sunulmaktadır (Spann, 1977, 77). Avustralya ABD'deki uluslararası havayollarına eşdeğer nitelikte iki ana havayolu hattına sahiptir. Bunlardan TransAustralian Airways (TAA) devlete ait, Ansett Australian National Airways (Ansett ANA) ise özel sektöre ait havayolu işletmesidir. Devlet politikası, bilinçli olarak bu iki havayolunu pek çok önemli açıdan benzer kılacak şekilde düzenlenmiştir. Hükümet, havayollarının benzer rotaları izlemesini, havalimanlarının benzer olmasını, havalimanı binaları hususunda aynı şekilde davranılmasını, fiyatların eşit olmasını ve benzer uçakların kullanılmasını sağlayacak şekilde hareket etmektedir (Spann, 1977, 77).

D.G. Davies bu iki havayolunu üç verimlilik ölçüsü kullanarak karşılaştırmıştır: İşgücü başına taşınan yük ve posta tonu, işgücü başına taşınan yolcu sayısı ve işgücü başına elde edilen gelir. İki havayoluna ilişkin bu üç verimlilik ölçüsü Tablo 15'te sunulmaktadır. İki havayolunun nispi etkinliğini belirlemek için, Davies Ansett ANA'ya (özel) ilişkin verimlilik ölçüsünü TAA'ya (kamu) ilişkin verimlilik ölçüsüne bölmüştür. Bu rakamlar ise Tablo 16'da sunulmaktadır.

Veriler açıkça göstermektedir ki, özel havayolu kamu havayolundan daha etkindir. Yük ve posta açısından özel havayolu kamu havayolundan iki kez daha fazla etkindir; yolcu açısından özel havayolu şirketi kamu havayolu şirketinden % 22 daha etkindir ve işgücü başına gelir açısından özel havayolu şirketi kamu havayolu şirketinden % 13 daha etkindir. Eğer özel havayolunun kendi rotasını ve hizmet düzeyini belirlemesine izin verilirse, özel mülkiyete göre kamu mülkiyetinin ölçülen etkinsizliğinin daha bile yüksek çıkması olasıdır. Davies'in çalışması açıkça göstermektedir ki; kamu üretiminin özel üretimle ikamesi maliyetleri en azından % 13 azaltacaktır.

TABLO 15

Avustralya'da Kamu ve Özel Havayollarının Verimlilik Karşılaştırması

Yıl

İşgücü başına taşınan yük ve postanın tonu

İşgücü başına taşınan yolcu

İşgücü başına elde edilen gelir
 

TAA (TransAustralian

Airways

Devlet Havayolu Şirketi)

1958-59

4.42

217

$ 6104

1959-60

4.57

259

7016

1960-61

4.52

228

7052

1961-62

4.64

246

7367

1962-63

4.69

255

7726

1963-64

4.83

274

8093

1964-65

5.02

287

8553

1965-66

4.88

294

9072

1966-67

5.11

316

9954

1967-68

5.41

337

11033

1968-69

5.34

356

11734

Ortalama

4.86

279

8428
 

Ansett Transport Industries

Air Grup

(Özel Havayolu Şirketi)

1958-59

10.69

282

$ 7172

1959-60

10.77

309

7758

1960-61

10.96

337

8679

1961-62

10.84

331

8425

1962-63

11.09

316

8510

1963-64

11.06

324

9071

1964-65

12.14

352

9705

1965-66

11.08

354

10479

1966-67

10.34

348

10829

1967-68

9.57

363

12080

1968-69

9.54

392

13185

Ortalama

10.73

337

9627

Kaynak: Robert M. Spann, “Public Versus Private Provision of Governmental Services”, in: Thomas E. Borcherding (ed.), Budgets and Bureaucracts: The Sources of Government Growth, 1977, Duke University Press, s. 78. (Orjinal Kaynak: D. G. Davies, “The Efficiency of Public Versus Private Firms, The Case of Australia’s Two Airlines”, Journal of Law and Economics, April-1971.)

TABLO 16

Avustralya’da Kamu ve Özel Havayollarının Verimliliği

(TAA Verimlilik Ölçülerinin Yüzdesi Olarak Ansett Verimlilik Ölçüleri)

Yıl

Yük ve Posta

Yolcular

Gelir

1958-59

242

130

117

1959-60

236

119

111

1960-61

242

148

123

1961-62

234

135

114

1962-63

236

124

110

1963-64

229

118

112

1964-65

242

123

113

1965-66

227

120

116

1966-67

202

110

109

1967-68

177

108

109

1968-69

179

110

112

Ortalama

204

122

113

Kaynak: Robert M. Spann, “Public Versus Private Provision of Governmental Services”, in: Thomas E. Borcherding (ed.), Budgets and Bureaucracts: The Sources of Government Growth, 1977, Duke University Press, s. 79. (Orjinal Kaynak: D. G. Davies, “The Efficiency of Public Versus Private Firms, The Case of Australia’s Two Airlines”, Journal of Law and Economics, April-1971.)

Hem Avustralyalı hem de deniz aşırı ülkelerdeki bilim adamları, olasılıklardan ziyade güçlü sonuçlara varmak amacıyla, Avustralya’nın ulusal iki-havayolu politikasının ortak niteliklerini açıklamaya çalışmışlardır (Domberger and Piggot, 1986, 153). Davies’in (1971) öncü makalesinden beri, Avustralya’nın ulusal iki ana havayolunun ekonomik performansının karşılaştırılmasına ilişkin en azından 12 ampirik çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar Tablo 17’de özetlenmektedir. Tablo’nun incelenmesinden kesin olmayan iki sonuç ortaya çıkmaktadır: Birincisi, her iki havayolu da “benzer” Kuzey Amerika işletmelerinden çok daha az etkindir. İkincisi, özel işletme kamu işletmesinden biraz daha etkindir.

 

TABLO 17

Avustralya'da Kamu ve Özel Havayolu Şirketlerinin Performansı Üzerine Yapılan Diğer Ampirik Araştırmaların Sonuçları

Araştırma

Performans Ölçüsü

Bulgular

Yorumlar

Albon ve Kirby (1983)

Maliyet etkinlik endeksi

Kamu / Özel her ikisi de etkin.

 Maliyetler gerçekleştirilebilir minimum düzeylerinin üstündedir. Kamu düzenlemeleri “maliyet şişirmesi”ne yol açmaktadır. Rekabetin olmaması (piyasaya giriş) maliyet etkinsizliklerine neden olmaktadır.

Davies (1971, 1977)

Emek verimlilik ölçütleri

Özel daha etkin.

Özel firma % 12 - %100 daha etkin. Kamu mülkiyeti yapısı itibariyle etkinsiz - “mülkiyet hakları” yaklaşımı.

Ulaştıma Depart.’nın (Department of Transport) Ulusal Hava Taşımacılığı Politikası İncelemesi

Çeşitli ölçütler

Kamu / Özel her ikisi de etkinsiz olabilir.

Firmanın mutlak etkinlik düzeyleri hakkında sonuçlar çıkarmak için gerekli bilgiler yetersiz. Bununla birlikte, etkinlik geliştirme olanağı olabilir.

Hocking (1977)

Girdi ve çıktılerın fiziki birimleri

Kamu / Özel her ikisi de etkin değil. Kuzey Amerika firmalarının emek verimliliği daha fazla.

 Maliyetler gerçekleştirilebilir minimum düzeylerinin üstündedir. Kamu düzenlemeleri maliyet etkinsizliklerine neden olmaktadır.

Forsyth ve Hocking (1980)

Emek verimlilik ölçütleri

Kamu / Özel performansı arasında fark yok. ABD firmaları belirgin şekilde daha verimli.

Benzer ekonomik performanstan kamu düzenlemeleri sorumlu. ABD’deki daha yüksek verimlilik, daha esnek kamu düzenlemeleri ve daha büyük rekabetle ilişkili.

Holcroft Raporu

Çeşitli ölçütler

Kamu / Özel her ikisi de etkin değil.

Çevre konusundaki regulasyonlar “ikinci en iyi”. Kamusal düzenlemeler maliyet etkinsizliklerine yol açmaktadır.

Jordon (1981)

Mevcut değil

Kamu / Özel performansı benzer. Kuzey Amerika firmaları daha etkin.

Kamusal regulasyonlar faaliyette bulunanları benzer ekonomik performansa zorlamaktadır. Mülkiyetin az bir etkisi vardır. Rekabet, daha etkin ABD işletmeleri ile ilişkilidir.

Kirby (1979)

Sosyal refah maliyetleri

Kamu / Özel her ikisi de etkin değil.

Ulusal havayolu endüstrisinin kamuca düzenlenmesi, topluma gayrisafi endüstri gelirinin % 50’si kadar refah maliyeti yüklemektedir.

Kirby (1984)

Maliyet etkinlik endeksi

Özel marjinal olarak daha etkin. ABD faaliyetleri belirgin şekilde daha fazla etkin.

Kamu firmalarının işletme maliyetleri % 51 daha yüksektir. Avustralya firmalarının işletme maliyetleri ABD işletmelerinin serbestleşmeden önceki işletme maliyetlerinden % 55 daha yüksektir.

Kirby ve Albon (1985)

Maliyet etkinlik endeksi

Özel daha etkin.

Kamu / özel firmalar arasındaki etkinlik farkı her ikisinde kamu düzenlemelerinden kaynaklanan gayri safi etkinsizlikle karşılaştırıldığında küçüktür.

Mackay (1979)

Ton-km. başına değişken maliyetler ve diğer ölçütler

Özel marjinal olarak daha etkin. Kuzey Amerika firmaları daha verimli ve maliyet etkin.

Kamusal regulasyonlar maliyetleri gerçekleştirilebilir minimum düzeylerinin üstüne çıkmaya zorlar.

Uluslararası karşılaştırmaların güvenilir olmadığını kabul eder.

Millward ve Parker (1982)

Verimlilik

Verimlilikte fark yok.

  

Kaynak: Simon Domberger and John Piggott, “Privatization Policies and Public Enterprise: A Survey”, The Economic Record, Vol. 62, No 177, June 1986, s. 153.