İKTİSAT POLİTİKASI ARACI OLARAK 

REGÜLASYON POLİTİKASI

 

Prof.Dr.C.Can Aktan


Geniş anlamda devletin ekonomiye müdahale araçlarının tamamı "iktisat  politikası" olarak adlandırılabilir. Devlet başlıca aşağıdaki araçları kullanarak sosyal ve ekonomik amaçları gerçekleştirmeye çalışabilir. Regülasyon politikası da iktisat politikasının bir parçasıdır.

·         Para ve kredi politikası

·         Maliye politikası

·         Dış ticaret politikası

·         Regulasyon ve kontroller politikası

·         KİT politikası.

Para ve Kredi Politikası

Para ve kredi politikası, para hacminin daraltılması veya genişletilmesi suretiyle para arzı ve para talebi arasında denge kurmaya çalışan bir politikadır. Para politikası ekonominin bütününe yönelen önlemlerden oluşmaktadır. Para ve kredi politikasının, kamu ekonomisinin amaçlarını gerçekleştirmede kullandığı araçların başlıcaları şunlardır:

·         Açık piyasa işlemleri politikası,

·         Iskonto ve reeskont politikası,

·         Munzam karşılıklar politikası,

·         Kantitatif ve kalitatif kredi politikası,

 Maliye Politikası

Maliye Politikası, devletin vergi almak, harcama yapmak, borçlanmak ve bütçe yapmak gibi hak ve yetkilerinden yararlanarak kamu ekonomisinin amaçlarını gerçekleştirmeyi sağlayan bir politikadır. Maliye politikasının başlıca araçları şunlardır:

·         Kamu Gelirleri Politikası (Vergi Politikası)

·         Kamu Harcamaları Politikası,

·         Borçlanma ve Borç İdaresi Politikası,

·         Bütçe Politikası,

Dış Ticaret Politikası

Daha önceki açıklamalarımızdan anlaşıldığı üzere kamu ekonomisinin amaçlarından birisi ödemeler bilançosunda denkliğin sağlanmasıdır. Ödemeler bilançosunda meydana gelebilecek açığı kapatmak ve ödeme güçlüklerini gidermek için alınan önlemlerin ve yapılan müdahalelerin bütününe Dış ticaret politikası veya uluslararası iktisat politikası adı verilmektedir. Dış ticaret politikasının başlıca araçları şunlardır:

·         Tarifeler

·         Miktar kısıtlamaları

·         Kambiyo rejimi ve kambiyo denetimi

·         Anlaşmalı ticaret

·         İhracatın teşviki vb.

Regülasyon ve Kontroller Politikası

Devlet, çeşitli iktisat politikası araçları yardımıyla ekonomiye müdahale edebilir. Devletin ekonomiye müdahalesi bazen belirli ekonomik faaliyetleri direkt olarak düzenlemeye tabi tutması (regulasyon) ve/veya mal ve faktör piyasalarında serbestçe oluşabilecek fiyatlara müdahale etmesi şeklinde olabilir. Birinci türde devlet müdahalesine "ekonomik regulasyon", ikincisine ise "ekonomik kontrol" adı verilir. Örneğin, devletin piyasaya giriş ve çıkışı düzenlemeye tabi tutması, bazı alanlarda yasal tekeller oluşturması, uluslararası ticareti bazı yasal engeller vasıtasıyla, (tarifeler, miktar kısıtlamaları vb.), düzenlemeye tabi tutması, kamu iktisadi teşebbüslerinin görev zararlarının hazineden karşılanması, bu teşebbüslere hazineden yardim yapılması, bazı özel sektör yatırımlarına sübvansiyonlar sağlanması vb. uygulamalar ekonomik regulasyonlara örnek teşkil etmektedir. Ekonomik kontroller, diğer bir ifadeyle “dolaysız kontroller politikası” ile de devlet üretim faktörlerinin, piyasada serbestçe oluşabilecek fiyatlarına müdahalede bulunur. Mal ve hizmetler satış fiyatlarının kontrolü, ücret kontrolü, kira kontrolü, faiz oranı kontrolü, döviz kuru kontrolü vb. uygulamalar dolaysız kontroller politikasının başlıca uygulama araçlarını oluşturmaktadır.

KİT Politikası

Kamu ekonomisinin amaçları olarak belirttiğimiz makro ekonomik hedeflere ulaşmada kamu iktisadi teşebbüsleri politikası da önem arz etmektedir. Devlet çeşitli amaçlarla kamu iktisadi teşebbüsleri oluşturarak kamu ekonomisinin amaçlarını gerçekleştirmeye çalışmaktadır. Buraya kadar yapmış olduğumuz açıklamalar ile varmak istediğimiz noktaya ulaşmış bulunuyoruz. Özetle, ifade etmek gerekirse, milli ekonomi içerisinde piyasa ekonomisi dışında bir de kamu ekonomisine ihtiyaç vardır.

Kaynak: C.Can Aktan, Kamu Ekonomisi ve Kamu Maliyesi, İzmir: Anadolu Matbaacılık, 2001. taptan alıntılarla hazırlanmıştır. Geniş bilgi için bu kitaba bakılabilir.