ÇIKAR
GRUPLARI: TERMİNOLOJİ
Coşkun Can
Aktan & Hakan Ay & Hilmi Çoban
Çıkar
grupları, adından da anlaşılacağı üzere çıkar amacıyla oluşmuş ve/veya
oluşturulmuş grupları ifade eder. Çıkar grupları kavramını daha iyi
anlayabilmek için öncelikle grup kavramı ve türlerini özetlemekte yarar
vardır.
Grup
kavramı ve türleri
....................
Grupların oluşumu
........................
Çıkar
Grupları Kavramı
Çıkar
gruplarının tanımını yapmadan önce şu kilit öneme sahip soruyu sormamız
lazım: Acaba her grup, bir çıkar grubu mudur? Bu soruya çu cevabı
verebiliriz: Bir grup ancak, toplumda belirli amaçlar ya da tutumlar
etrafında birleşerek çıkar grubuna dönüşür.
Dolayısıyla, her grup, çıkar grubu değildir. Örneğin, belirli sayıda kız
ya da oğlan çocuğu bir araya gelerek bir “arkadaş grubu” oluşur.
Bu arkadaş grubunu, çıkar grubu olarak nitelemek mümkün değildir. Ya da
aynı topraklarda büyümüş ve yetişmiş insanların daha sonra şehirlerde
bir araya gelerek bir “hemşehri grubu” oluşturmaları da özünde
“çıkar grubu” olarak nitelendirilemez. Çıkar grubu kavramını daha
iyi anlamak için literatürde yeralan bazı tanımları ve öğelerini
vermekte yarar görüyoruz.
Siyaset
bilimi literatüründe çıkar gruplarının tanımlanmasına ilişkin farklı
yaklaşımlar ortaya konulmaktadır. Siyaset bilimciler, siyasal partileri
ve bununla beraber tüm siyasi arenayı derinden etkileyen çıkar
gruplarını bazen farklı tanımlamalar içinde, bazen de birbiri ile aynı
tanımlamalar içinde değerlendirmektedirler.
Çıkar
gruplarına ilişkin tanımlamalarda farklı vurgu noktalarının olduğu
açıktır.
Maddi ve manevi çıkarlar etrafında bütünleşmeleri, uzmanlığa dayalı bir
grup olmaları ve siyasi yönetimden maddi ve/veya manevi çıkarları
doğrultusunda bazı talepleri olması çıkar gruplarının tanımlamalarında
vurgulanan farklı özelliklerdir.
Özet bir
tanım yapmak gerekirse; çıkar grupları, ortak maddi ve/veya manevi
çıkarlar etrafında bütünleşmiş ve bu çıkarlar çerçevesinde uzmanlığa
dayalı olarak örgütlenmiş, ortak çıkarları doğrultusunda siyasi
yönetimden talepte bulunan toplumsal gruplardır.
Baskı
Grubu
Çıkar
grupları konusunu ele alırken terminoloji açısından “baskı grubu”
(pressure groups) kavramını da açıklamak ve “çıkar grupları”
kavramı ile benzerlik ve farklılıklarını özetlemekte yarar
bulunmaktadır. Esasen çıkar grupları ile baskı grupları arasında çok
küçük nüanslar dışında önemli sayılabilecek bir fark yoktur. Baskı
grupları, siyasal karar alma sürecinde siyasal iktidar ve bürokrasi
üzerinde çeşitli yöntem ve araçlarla doğrudan etkili olmaya ve dahası
baskı kurmaya çalışan organizasyonlardır.
Burada çıkar gruplarından farklı olarak vurgulanan siyasal otoriteleri
etkilemeye çalışma niteliği, çoğu siyaset bilimci tarafından baskı
gruplarını çıkar gruplarından ayıran en önemli fark olarak kabul
edilmektedir.
Özetle, Ne
zaman ki, bir çıkar grubu, faaliyetleri ile organize olarak siyasal
karar alma sürecini doğrudan ve/veya dolaylı olarak etkileme ve menfaat
elde etme çabası içine girerse o zaman, o grubu “baskı grubu”
olarak adlandırabiliriz. Bu son cümlede kilit öneme sahip olan üç unsur
vardır:
·
Organize olma,
·
Etkileme,
·
Menfaat beklentisi ve
menfaat elde etme çabası,
Daha genel
anlamda, baskı gruplarının özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:
................................
Siyasi
Gruplaşmalar (Factions)
......................
Sivil
Toplum Kuruluşları