GELECEK BİLİMİN METODU

Mustafa Dırık

İnsanlar tarih boyunca geleceği öngörebilmek için çeşitli metodlar geliştirmeyi denediler. Falcılık türlerinin çokluğu bunun en iyi kanıtıdır. Fakat geleceğe ilişkin tahminler yapmak o kadar kolay değildir.

Gelecekbilimcilerin metodları geleceği öngörmekten çok alternatif gelecekleri ve önemli değişkenleri teşhis etmeye yöneliktir. Bu sayede gelecekbilimciler, geleceğin belirsizliğinin önüne geçmeye, bir başka ifade ile, “belirsizliği yönetmeye” çalışırlar. Bu nedenle gelecek araştırma metodlarının hemen hepsi tanımlayıcı ve öneri geliştirici nitelik taşır. Tanımlayıcı metodlar daha çok “extrapolative”dir, geleceğin nasıl olabileceği üzerine odaklanır. Öneri geliştirici olanlar ise, daha çok normatiftir, geleceğin nasıl olması gerektiği üzerinde odaklanır. İnsanlara arzu edilebilir gelecekler hazırlamaları için vizyon sağlar.

Bugün gelecekbilim araştırmalarında kullanılan başlıca metodlar genellikle şu 5 aşamayı içerir:

·                                Birinci aşamada, mevcut durum değerlendirilir. Daha sonra; mevcut durumdaki değişimin teşhis edilmesi ve takibe alınarak izlenmesi ile değişim analizden geçirilir.

Burada mevcut durum tanımlanır. Mevcut durumun geçerli olduğu alan, ne zamandan beri geçerli olduğu, hangi olay sonucunda ortaya çıktığı ve önceki durumlardan farkı ile, taraflar, özellikle mevcut durumda etkili olan başat faktörler/oyuncular ile bunların arasındaki ilişkiler belirlenmeye çalışılır. Yine mevcut durumdaki değişimler ve eğilimler ile bunların yol açacağı olayların potansiyel sonuçları tahmin edilmeye çalışılır.

·                                İkinci aşamada, alternatiflerin zihinde canlandırılması sözkonusudur.

Bu aşamada, belli bir zaman aralığının ufuk çizgisinde, belirli varsayımlar altında olası alternatif durumlar teşhis edilmeye çalışılır. Buradaki en önemli nokta varsayımların doğru kurulmasıdır. Doğru varsayımlardan hareket edilmediğinde projeksiyonlardan istenen sonuçların alınmasına imkan yoktur.

·                                Üçüncü aşamada tercih edilen alternatifler geliştirilir.

Bir dizi alternatif arasından ihtiyaçları en iyi karşılayan ya da en yüksek getiriye sahip olan muhtemel durumun seçilmesi, kulağa yapılması en kolay aşama gibi gelebilir. Fakat alternatifler arasında seçim yapmak, her zaman o kadar da kolay değildir. Çünkü uzun vadede umulmayan sonuçlarla karşılaşmak her zaman ihtimal dahilindedir. Olayların karşıt ve yan etkileri ile geri dönüşümlerinin iyi analiz edilmesi gerekir. 

·                                Dördüncü aşamada, tercih edilen alternatife ulaşmak için planların yapılması ve uygulanması gelir.

Tercih edilen alternatifler belirlendikten sonra, arzu edilen duruma ulaşmak için, mevcut duruma gelinmesinde etkili olan önceki olaylar da dikkate alınarak, detaylı planlar hazırlanır. Özelikle başat olayları /aktörleri harekete geçirecek ilk hareketler iyi hesap edilmelidir. İş bununla da bitmez bu planların kontrollü bir biçimde uygulanması büyük önem taşımaktadır.

·                                Son olarak, sonuçların değerlendirilmesi söz konusudur.

Gelecek bilimi uygulama sonucunda geri-besleme sistemine sahip döngüsel çalışmalara dayanmak zorundadır. Uygulamadan sonra istenen hedefe ulaşılsın veya ulaşılmasın yeni durum dikkate alınarak yapılan işlemler sürekli olarak yinelenmelidir. Uygulamadaki başarı ve başarısızlıklar, sonraki planlar hazırlanırken göz önüne alınmayan bir etkene dikkat çekme gibi çok önemli bir işleve sahiptir.

Geleceği Analiz Etmede Yararlanılan Başlıca Metodlar: 

Ø                                          Delphi metodu

Ø                                          Eğilimlerin geleceğe taşınması

Ø                                          Döngüsel Şablon Analizleri(Cyclical Pattern Analysis)

Ø                                          Çevresel Tarama(environmental scanning)

Ø                                          Senaryo planlamaları

Ø                                          Karşı etki(cross impact) analizleri

Ø                                          Gelecek Çemberleri

Ø                                          Oyunlar ve simülasyonlar

Ø                                          Yeteneğe Dayalı Tahminler: