GELECEK BİLİMİ NEDİR?

Mustafa Dırık

Korku, endişe ve umutlarla yüklü gelecek hemen önümüzde duruyor. Gelecekten bahsedenler bize birbirinden farklı iki gelecek vaat ediyor. Birincisinde, günden güne artan açlık ve sefalet, çevre kirliliği, küresel ısınma ve bizi bekleyen daha pek çok sorun var. Diğerinde ise,  akıllı evlerin, daha küçük fakat daha hızlı bilgisayarların, uçan arabaların, üç boyutlu faks çekebilen makinelerin bizi beklediği bir cennet yer alıyor. Daha da ötesi, bu gelecekte körler görüyor, sağırlar duyuyor, doğmadan önce kanser teşhisi ve tedavisi yapılabiliyor, çirkinliğe, şişmanlığa son. Hala yetinmeyenler varsa; bunun bile ötesi mevcut: sonsuz bir hayat! İşte bu insanoğlunun doğa üzerindeki tahakkümünün son zirvesi olacak. Klonlamayı başarması sayesinde insan nesli, yaşama karşı zaten bir zafer kazanmış durumda, şimdi sırada ölümü yenme var…

Gelecek bilimcilerin ve medyanın bize sundukları birbirinden farklı bu gelecek senaryolarından hangileri doğru? Modern toplumun bilgi sisteminin ürünü olan bilimsel gelecek çalışmaları da bu düşleri ya da korkuları destekliyor mu? Akıllı evlerden bahsediliyor; bu gezegende yaşayan kaç kişi akıllı ev alabilecek zenginliğe sahip olabilecek? Öte yandan, gelecek bilimcilerin çalışmaları, geleceği anlamanın yanında aslında onu değiştirme çabasını ifade ediyor. Çünkü gelecek çalışmalarında yalnızca bizi bekleyen problemler sıralanmıyor, aynı zamanda çözümler de üretiliyor.

Gelecek çalışmalarının günümüz dünyası için oynadığı rol henüz tam olarak açıklığa kavuşmuş  değil. Kesin olan bir şey varsa, o da geleceğin bizim ne  kadar hazırlıklı olduğumuza aldırmaksızın gerçekleşecek olmasıdır. Doğaya hükmettiğimiz gibi geleceği de denetimimiz altına almamız mümkün müdür?

Bugüne kadar falcıların ve kahinlerin uğraştığı alana, rasyonel bilimin ışığında bakacağız.

Gelecek Bilimi Nedir?

Gelecek bilimi eldeki verilerden yola çıkarak, insanlığın geleceği hakkında neler bilebileceğimizi ve bu bilgileri arzulanan geleceklere ulaşmak için nasıl kullanabileceğimizi keşfetmeye çalışan bir disiplindir. Abartılı bir deyişle, gelecek bilimi, geleceğin tarihini yazmaktır.

Yabancı dillerde gelecek bilimin karşılığı olarak ilk kullanılan kelime futurologydir.  Bugün Amerikalı bilim adamları, gelecek bilimi (futurology) ifadesinin yanında gelecekçilik (futurism) ya da uygulamalı gelecekçilik (applied futurism) deyimlerini de kullanmaktadır. Avrupalı bilim adamları ise gelecek çalışmaları, gelecek araştırmaları ya da beklenti araştırmaları (prospective study) deyimlerini kullanmaktadır. Biz bunların Türkçe karşılığı olarak gelecek bilimini ifadesini tercih ettik. Zira, fütürizm ya da gelecekçilik daha çok İtalyan yazar Marinetti’nin öncülük ettiği, yüzyılın başında İtalya’da başlayan bir edebiyat ve sanat akımını ifade etmektedir.

Gelecek bilimi, yeni bir akademik disiplin olarak hala kimliğini arıyor. Bu alandaki çalışmaların metodları, gelecek için alternatif modeller üreten oldukça incelmiş matematiksel formüllerden, sezgisel tahminlere kadar oldukça geniş bir yelpazeye yayılmaktadır.  Hangi metodu kullanırsa kullansın, gelecek çalışmaları aynı yaklaşımdan hareket eder: Geleceğin olayları, hala olmakta olan olaylara ve insanların seçimlerine bağlı olarak, açık uçludur.  Gelecekbilimciler bugünü “veri”  kabul edip gelecekle ilgili tahminler ve projeksiyonlar yapmaktadır. Yani gelecek bilimi aslında bugünle ilgilidir.

Gelecek bilimi diğer bilim dallarından ayıran temel özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

·        Gelecekbilim ekonomiden siyasete, fizik bilimlerinden  toplum yapısına kadar insanlığı etkileyen her alanla ilgilidir.

·        Gelecek bilimi karmaşık sistemlerle ilgilenir. Karmaşık sistemlerdeki değişim  kısa  sürelerde gerçekleşmediği için, gelecek bilimi uzun zaman dilimlerini kapsar.

·        Karmaşık sistemler birbirleriyle etkileşim içinde merkezi ve çevresel sistemlerden oluştuğundan, gelecek bilimi küresel bir perspektife sahiptir.

·        Özellikle metodolojik bakımdan gelecek bilimi disiplinlerüstü bir yaklaşıma sahiptir. Gelecek biliminin kullandığı bilgi ve araçlar geniş bir çeşitlilik gösteren pek çok disiplinden alınmadır.

·        Gelecek biliminin önemli bir özelliği de, insanların arzuladıkları gelecekleri oluşturmaları sürecine bizzat katılmasıdır.

Gelecekbilim, mazisi oldukça yeni (II. Dünya Savaşı sonrasına dayanan) yeni bir bilim dalı olmasına rağmen, bazı üniversitelerde, bu başlıkta bölümler bulunmakta, master ve doktora programları uygulanmaktadır. Hatta Finlandiya Parlamentosu’nda bu konuda çalışan sürekli bir komisyon mevcuttur. Örnek olarak University of Houston (Texas, ABD), Network University of the Green World (Awaji Island, Japonya) ve Eventual Future Generations University (Avustralya) bu araştırmaların yapıldığı merkezler olarak ilk elden sayılabilir. Dünya çapında, The  World Future Society (ABD) ve The World Futures Studies Federation (Avrupa) gibi kuruluşlar, bu alanda işbirliğini gerçekleştirmektedir.

İş dünyasının ihtiyaçlarına da cevap veren bu merkezlerin asıl ilgi alanı stratejik araştırmalardır.

Gelecek bilimi araştırmalarının odaklandığı konular şu başlıklar altında toplanabilir:

Ø      Global ekonomik trendler,

Ø      Global siyasi trendler,

Ø      Sosyal farklılaşmalar,

Ø      Yeni teknolojilerin, çevreye ve toplumun yeniden yapılanmasına etkileri,

Ø      İş alanlarındaki trendler

·        Yeni İşletme stilleri

·        İstihdam trendleri

·        Teknolojik gelişme ve yeni meslekler,

Ø      Eğitim ve öğretim trendleri,

Ø      Yeni bilimsel paradigmalar

Ø      Global ölçekte ruhsal ve dini  eğilimler,

Ø      Dünya barışı ve savaşla mücadele,

Ø      Birleşmiş Milletler sistemi ve Global Yönetişim,

Ø      Güney-Kuzey ilişkileri ve zengin-fakir arasında genişleyen uçurum,

Ø      Bölgesel  ölçekli ekonomik blokların geleceği.

Gelecek bilimi geleceğe yönelik projeksiyonları, beş ayrı zaman dilimine göre yapmaktadır.

Ø            Yakın vade: 1 yıl içinde

Ø            Kısa vade: 1 ila 5 yıl

Ø            Orta vade: 5-20 yıl

Ø            Uzun vade: 20-50 yıl

Ø            Uzak gelecek: 50 yıldan sonrası