AHLAK

 

 
bullet

Ahlak, toplumsal yaşamda belirli kişi, grup ya da toplum için belirli zamanda ve belirli bir yerde geçerli olan (ya da geçerli olması beklenen) değer yargılarının örf, âdet, norm ve kuralların oluşturduğu bir sistem bütünüdür.

bullet

Ahlak kuralları, belirli bir kişi, grup ya da toplum için geçerli olan değer yargılarıdır. Ahlaki kurallar, genel geçerliliğe sahip değildirler. Bir başka ifadeyle, neyin doğru, neyin yanlış, neyin iyi ya da kötü olduğu kişiden kişiye, gruptan gruba ve nihayet toplumdan topluma değişebilir. Özetle, ahlak kuralları subjektif ve göreceli özelliğe sahiptir.

bullet

Ahlak kuralları, belirli bir yerde geçerli olan değer yargılarıdır. Herkes için genel geçerliliğe sahip ahlaki kurallar olmadığı gibi, her yerde genel geçerliliğe sahip ahlaki kurallar da yoktur.

bullet

Ahlak kuralları, belirli bir zamanda geçerli olan değer yargılarıdır. Bugün geçerliliği olan bir ahlak kuralı, önemini zamanla kaybedebilir ve hatta değersiz olabilir.

bullet

Ahlak insanlararası ilişkilerde nasıl davranılması (ya da nasıl davranılmaması) gerektiğini gösteren "kendiliğinden oluşmuş" (spontan) ve "hazır" değer yargıları sistemidir. Ahlak kuralları kendiliğinden oluşur. Ancak daha sonra "hukuk kuralı" haline dönüşebilir.

bullet

Ahlak, insanlararası ilişkilerde uyulması beklenen kuralları ve yapılması gereken görevleri belirtir. Bu bakımdan, en başta, bir ahlak türü olarak birey ahlakı'ndan sözetmek gerekir. Birey ahlakında toplum üyelerinden beklenilen kurallar önem taşır. Bir toplumda uyulması beklenilen kurallar, örf ve adetler ise sosyal ahlak (toplumsal ahlak)'ı oluşturur.

bullet

Ahlak sadece "uyulması beklenilen kuralları" değil, aynı zamanda "yapılması gereken (ya da beklenilen) görevleri" de belirtir. Bu çerçevede aileden ve tüm toplumdan bir sorumluluk beklenilmektedir. Sorumluluk, esasen ödev ahlakıdır.

bullet

Özgür toplumun ahlak felsefesi, Kant Ahlakıdır. Immanuel Kant'ın ahlak anlayışı, her yerde ve zamanda neyi yapmamız gerektiğini değil, neyi istememiz gerektiği üzerinde durur. Kant'ın ahlak felsefesi iki temel ilkeye dayalıdır: (1) "Sana yapılmasını istemediğini, sende başkalarına yapma". (2) "Aynı zamanda genel bir yasa ve evrensel bir kural olmasını isteyeceğin bir maksime (kurala) göre hareket et". Kant ahlakı, bir bireysel sorumluluk ve ödev ahlakı anlayışıdır.

bullet

Özgür Toplum, "bana dokunmayan yılan bin yıl yaşasın", "gölge etme başka ihsan istemem" şeklinde ifade edilebilecek kinik ve sekinci ahlak anlayışlarına tamamen karşıdır. Özgür toplum, aynı şekilde haz ahlakı ya da kirene ahlakı olarak adlandırılan hedonizme de karşıdır. İnsanın tek amacı en yüksek hazza ulaşmak, zevklerini tatmin etmek olmamalıdır. İnsan kendine direkt fayda sağlamayan, kendini direkt olarak ilgilendirmeyen toplumsal sorunlara karşı da duyarlı olmalıdır. Ataraksia (ruh dinginliği) ve apathos (ilgisizlik) kinik-sekinci- hedonist ahlak felsefelerinde geçerlidir.

bullet

Devlet ahlakı, siyasetçilerin ve bürokratların siyasal karar ve uygulamalarda uymaları gereken ahlaki kuralları ifade eder. Şüphesiz, seçmenler ve çıkar ve baskı grupları için de ahlaki normlar ve ölçüler sözkonusudur.

bullet

Devlet ahlakının temeli hukukun üstünlüğüne dayalı olmalıdır. İyi bir toplumsal düzende devletin ve vatandaşların hukukun üstünlüğüne inanmaları ve saygı göstermeleri gerekir. Özgür toplumda kural ve kurumlar büyük önem taşır.

bullet

İyi bir toplumsal düzende, oyunun kurallarının önceden ve toplumsal uzlaşmaya dayalı olarak tespit edilmesi siyasetin ıslah edilmesi için önemlidir. Siyasette oyununun kurallarının önceden tespit edilmesi, politikacıların güç ve yetkilerini kötüye kullanmalarını engeller. Günümüzde maalesef pek çok toplum- da siyaset saygınlığını önemli ölçüde yitirmiştir. Halkın politikacı imajı; "üçkağıtçı", "dalavereci" ve "yalancı" insan tipleriyle özdeşleşmiştir. "Kaz gelecek yerden-tavuk esirgenmez", "ver oyunu-al istediğini" mantığı siyasette her geçen gün yaygınlaşmaktadır. Siyasal karar alma sürecinde yaşanan kirlilikler, sade vatandaşları siyasete karşı ilgisiz, kaygısız ve kararsız kılmaktadır. Siyaset, gerçekte saygın bir müessesedir. Özgür toplum, devleti yönetenlerin güç ve yetkilerinin çerçevesinin çizilmesi ve sınırlandırılmasıyla politikaya saygınlık kazandırılabileceğini savunur.

bullet

İş dünyasında mal ve hizmetlerin, üretim ve tüketim sürecindeki doğrular ve yanlışlar iş ahlakının konusunu oluşturur. Üretim sürecinde firmadan beklenen görev ve sorumluluklar ile firmanın uyması istenilen kurallar üretici ahlakını belirler. Tüketicilerden beklenen görev ve sorumluluk ile uymaları istenen kurallar ise tüketici ahlakı olarak adlandırılır. İş ahlakı, bunun dışında işletme sahibi, yönetici ve çalışanlarının uymaları gereken kuralları da içerir. Bu çerçevede üç yeni ahlak kavramı daha karşımıza çıkmaktadır: İşveren ahlakı, işçi ahlakı (personel ahlakı) ve yönetici ahlakı. İşverenlerin ve üreticilerin; tüketicilere, çalışanlarına, çevreye ve devlete karşı sorumlulukları bulunmaktadır. Çalışanların da aynı şekilde işletmede uymaları ve yerine getirmeleri gereken sorumlulukları vardır. Sivil toplumun ekonomik modelini ifade eden serbest piyasa ekonomisinde iş ahlakının temel ilkeleri mutlaka oluşturulmalıdır.

bullet

Medya ahlakı, tüm medya araçlarının, haber, ilan, reklam ve satış promosyonlarının dürüst, gerçeğe dayalı, tüketici ve topluma karşı bir sorumluluk duygusunu taşıyacak tarzda olmasını gerektirir. Medya ahlakında haber yayını, uygun kanıtlarla garantilenmiş doğrulara dayanmalıdır. Yorum ise subjektiftir, ancak dürüst ve ahlaki ölçülerde olmalıdır.

bullet

Bilgi toplumuna ve enformasyon çağına doğru hızla ilerlerken medyanın her geçen gün önemi daha da artmaktadır. Ancak, medyada yaşanan kirlilikler ve yozlaşmalar medya ahlakının tesis edilmesini kaçınılmaz kılmaktadır. Çağdaş demokrasilerde, dördüncü kuvvet olarak anılan medyanın gücü ve toplumsal yaşam üzerindeki etkileri akıl almaz bir hızla artmaktadır. Bu bakımdan medya ahlakına ilişkin kuralların oluşturulması önem taşımaktadır.

bullet

Eğitim, öğretim ve bilimsel araştırmanın ahlaki ölçüleri ve normları olmalıdır. Üniversitelerde ve araştırma kuruluşlarında çalışan bilim adamlarının bilimsel araştırmalarında uymaları beklenen kurallar, bilimsel araştırma ahlakı'nın temellerini oluşturur. Eğitim ve öğretim faaliyetleri de belirli ahlaki normlar çerçevesinde yürütülmelidir. İyi bir toplumsal düzenin temelinde bilim, araştırma, eğitim ve öğretim vardır.

 

 

© 2002, C.C.Aktan