İnsan kaynakları yönetimi adı verilen yönetim disiplinini tanımlamadan önce “insan kaynakları” nın ne anlama geldiğini kısaca açıklamakta yarar bulunmaktadır. Genel olarak, bir organizasyondaki tüm çalışanlar “insan kaynakları” nı oluşturur. Daha açık bir ifadeyle, organizasyondaki üst, orta ve alt kadame yöneticiler, teknik personel, danışman olarak istihdam edilen personel, tam-süreli ya da kısmi süreli çalışan personel, işçi ve memurlar ve diğer şekillerde istihdam edilen tüm personel organizasyonun insan kaynaklarını oluşturur.

İnsan Kaynaklarının Yönetimi denildiğinde ise organizasyonun amaçlarına ulaşabilmesi için, tüm insan kaynaklarının en doğru, etkin ve verimli bir şekilde kullanılması anlaşılmaktadır. Bilindiği üzere, organizasyonların amaçları organizasyon türüne göre değişmektedir. Kamu, özel ve üçüncü sektör organizasyonların amaçları arasında farklılıklar bulunmaktadır. Özel organizasyonların temel amacı kar iken, kamu ve özel organizasyonların temel amacı toplumun ortak ihtiyaçlarını karşılamak ve/veya topluma hizmet etmektir. Şüphesiz, özel organizasyonlar da mal ve hizmet üreterek toplumun ihtiyaçlarını karşılar ve topluma hizmet eder. Ancak, özel organizasyonların temel amacı aslında kar sağlayıcı faaliyetlerde bulunmaktır. Her üç organizasyonun ortak amaçları ise “kalite” ve “verimlilik” ilkeleri çerçevesinde faaliyette bulunmaktır.

İnsan kaynakları yönetimi, bir başka açıdan organizasyon ve yönetimde “insan” boyutunu ele alan disiplin olarak tanımlanabilir. İnsan kaynakları yönetiminin temel amaçlarını ise şu şekilde özetleyebiliriz:

İnsan kaynaklarını en etkin ve verimli şekilde kullanmak,

İnsanların performanslarına uygun şekilde işde yükselmelerini sağlamak,

İnsan kaynaklarının planlanması. Organizasyonun ihtiyaç duyduğu insan kaynaklarının planlanması işlemleridir. Bu aşamada ilk olarak insan kaynaklarına olan talep belirlenir, daha sonra insan kaynakları piyasası analiz edilerek işgücü arzı ile ilgili veriler elde edilmeye çalışılır. Bu aşamada iş analizi, iş tanımı ve iş dizaynları da gerçekleştirilir.(Bkz: Oktay, 1990.)

İnsan kaynaklarının seçimi ve işe yerleştirilmesi. Bu aşamada insan kaynakları piyasasından işgücü talebinde bulunulur. (Bkz: Öztürk, 1995.)Bunun için duyuru ve ilanlar yapılarak adayların başvurularının yapılması sağlanılır. Aday bulunmasında yararlanılacak başlıca duyuru ve ilan yöntemleri şunlar olabilir:

İnsan kaynaklarının geliştirilmesi. Bu aşamada, organizasyon çalışanlarınının iş başında ve/veya iş dışında eğitim seminerlerine katılımı sağlanarak, bilgi ve beceri düzeylerini artırmaları sağlanır. Yine bu aşamada organizasyon çalışanlarına rehberlik ve kariyer geliştirme hizmetleri sunulur.

İnsan kaynaklarının motivasyonu. İnsan kaynaklarının yönetiminde en önemli aşamalardan birisi motivasyon yönetimdir. Bu aşamada organizasyon çalışanlarından daha yüksek performans elde edebilmek için çeşitli motivasyonel araçlar kullanılır.

İnsan kaynaklarının yönetime katılımı. Bu aşamada çeşitli yeni yönetim teknikleri (çalışanları güçlendirme (empowerment), kadame azaltma (delayering), çalışma grupları oluşturulması vs.) ile çalışanların yönetimde karar alma sürecine ve yapılan işlere daha aktif ve işbirliği içerisinde katılımı sağlanır

İnsan kaynaklarında performans değerlendirme ve ölçme. İnsan kaynakları yönetiminde en önemli aşamalardan biri olmasına rağmen pratikde çok az işletme gerçekten performans değerlendirme ve ölçme konusunu uygulamaktadırlar. Bu aşamada öncelikle performans kriterleri objektif olarak belirlenmeli, performans kriterlerinin açık, anlaşılır ve adil olduğu konusunda organizasyonda bir konsensus sağlanılmalıdır.

İşden ayrılmaların düzenlenmesi. Çalışanların isteyerek işten ayrılmaları ve çalışanların işten çıkarılması konuları da önem taşımaktadır. Bu işlemler de insan kaynakları yönetiminin bir aşamasını oluşturmaktadır.Bu açıklamalardan sonra şimdi insan kaynaklarının yönetimi alanında önem taşıyan bazı konuları daha detaylı olarak ele almaya çalışalım.

İşin tanımı ve özellikleri,

İşi yapacak kişide aranacak özellikler ve görevi,

İş değerlendirmesi,

İş tanımında, organizasyondaki işler belirlenerek bu işlerin tanımı yapılır ve işi yapacak kişinin görev ve sorumlulukları açık olarak belirtilir. Aynı zamanda, iş için aranan özellikler de iş tanımında tespit edilir. (Bkz: Tablo-1.)

İnsan kaynakları yönetiminde en önemli görevlerden birisi işe uygun elemanların alınması ve işe yerleştirilmesi işlemidir. Bunun için öncelikle organizasyonun ihtiyaç duyduğu elemanların nitelik ve nicelik olarak tespit edilmesi gerekir. Organizasyonlarda istihdam edilecek personelde aranacak bazı genel nitelikleri şu şekilde özetlemek mümkündür: (Bkz: Dickens, 1995; 221.)

İş alınacak elemanlarda yukarıda belirtilen temel bilgi ve becerilerin tespit edilmesinde mutlaka bazı ilkelerin tespit edilmesi ve bu ilkelerin mümkünse organizasyonda yazılı hale getirilmesinde yarar bulunmaktadır. Çağımızın ünlü yönetim uzmanlarından Peter Drucker, organizasyonda işe alma ve yerleştirmede şu kriterlerin dikkate alınmasının önemi üzerinde durmaktadır: (Drucker, 1986- 122-25.)

İşe alınması planlanan kişilerin sahip olduğu güçlü ve zayıf yönler iyi analiz edilmelidir. Teknik bilgi itibariyle yeterli olan bir aday işin gereği eğer organizasyonda grup çalışmasını yönetecek kapasiteye ve özelliklere sahip değilse o kişinin işe uygun olduğu söylenemez.