Standardizasyon (Standardization):
Uluslararası Standardizasyon Örgütü'nün (ISO) yaptığı tanıma göre,
standardizasyon "belirli bir faaliyetten ekonomik fayda sağlamak üzere, bütün
ilgili tarafların katkı ve işbirliği ile belirli kurallar koyma ve kuralları uygulama
işlemidir." Standart
(Standard): Genel olarak standart, standardizasyon çalışmaları sonucunda yetkili kurum
ve/veya kuruluşlar tarafından hazırlanarak onaylanan, yerine getirilmesi gereken
koşulları kapsayarak, uygulanması genellikle tarafların isteğine bırakılan teknik
özellik veya belgelerdir. Diğer bir ifade ile standart (birörneklik) kavramı;
imalatta, anlayışta, ölçümde ve test işlemlerinde birlik ve beraberlik anlamına
gelmektedir.
Diğer bir tanıma göre ise standart, tanınmış
bir kuruluş tarafından yaygın olarak ve tekrar kullanılmak üzere kabul edilen, ürün
veya ilgili işlem ve üretim yöntemleri için kurallar, rehberler ya da özellikler
temin eden ve uyulması zorunlu olmayan belgedir. Sözkonusu belge, bir ürüne, işlem
veya üretim yöntemine uygulanan terminoloji, semboller, ambalajlama, işaretleme veya
etiketleme gereklerini de içerebilir veya yalnızca bunlarla ilgili olabilir.
Dış Ticarette Standardizasyon: İhracat ve
İthalatta optimizasyonun sağlanabilmesi için tüm ilgili tarafların katkı ve
işbirliği ile belirli teknik kurallar konulması, bu kuralların uygulanması ile
uygunluk değerlendirmesi ve belgelendirme işlemleridir.
Teknik Düzenleme (Technical regulation): İdari
hükümler de dahil olmak üzere ürün özelliklerini veya sözkonusu ürünlerin işlem
ve üretim yöntemlerini belirten ve uyulması zorunlu olan belgedir. Sözkonusubelge, bir
ürüne, işlem veya üretim yöntemine uygulanan terminoloji, semboller, ambalajlama,
işaretleme veya etiketleme gereklerini de içerebilir veya yalnızca bunlarla ilgili
olabilir.
Zorunlu Standart (Mandatory Standard): Türk
Standartları Enstitüsü tarafından hazırlanmış ihtiyari Türk Standartlarından
ilgili bakanlıkça zorunlu uygulamaya konulan standarttır.
Uyumlaştırılmış Standart (Harmonized Standard):
Yetkili Ulusal Standardizasyon Kuruluşu tarafından hazırlanan, Avrupa Topluluğu
standardını uyumlaştıran ulusal standarttır.
Uygunluk Değerlendirmesi (Conformity Assesment): Bir
ürünün veya hizmetin konuyla ilgili teknik düzenlemelere veya standardına
uygunluğunun yeterli ve yetkili kılınmış bir kurum veya kuruluş tarafından
değerlendirilmesi ve uygun bulunanlar için bir uygunluk belgesinin düzenlenmesidir.
Uygunluk Değerlendirme Prosedürleri (Conformity
Assesment Procedures): Teknik düzenlemelerin ya da standartların gereklerine uyulup
uyulmadığını belirlemek üzere, doğrudan ya da dolaylı olarak kullanılan her
türlü prosedürdür.
Belgelendirme (Certification): Bir ürün, hizmet,
personel, laboratuvar veya sistemin, belirli bir standart veya teknik düzenlemeye uygun
olduğunun yazılı olarak belirlenmesi işlemidir.
Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve
Standardizasyon Rejimi: İhracat ve ithalatta standardizasyon ve uygunluk
değerlendirmesine yönelik faaliyetleri tek mevzuat altında toplamak, uygulamalara
etkinlik getirmek, ayrıca bu faaliyetlerin uluslararası anlaşma ve teamüllereuygun
olarak yürütülmesini sağlamak amacını taşıyan Dış Ticarette Standardizasyon
Rejimi Kararı, bu Karara dayalı Yönetmelik ve Tebliğler, Dış Ticaret
Müsteşarlığı Dış Ticarette Standardizasyon Genel Müdürlüğü tarafından 9 Mart
1995 tarih ve 22222 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak, 8 Nisan 1995 tarihinde ilk
defa yürürlüğe konulmuş ve bilahare, gümrük birliğinin gerektirdiği bazı
düzenlemelerin yapılmasına imkan verecek mekanizmalarla genişletilmiş olarak, Dış
Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon (DTTDS) Rejimi adıyla 01.02.1996
tarihinde yeniden yayımlanmıştır.
Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve
Standardizasyon Rejimi ile ithalat ve ihracat alanındaki uygulamalar Dünya Ticaret
Örgütü Anlaşması'ndan doğan yükümlülüklere uygun hale getirilmiştir. Bu
suretle, Avrupa Birliği ile Gümrük Birliği Kararı çerçevesinde, Türkiye'nin AB
standardizasyon sistemine geçişi için tanınan 5 yıllık sürede doğabilecek boşluk
giderilerek, DTTDS Rejimi, AB mevzuat uyumu için bir geçiş rejimi olarak uygulamaya
konmuştur.
Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve
Standardizasyon Rejimi ile, iç piyasada Türk Standardına uygunluğu zorunlu bulunan
ürünlerin, ithalatında da, Türk standardına veya uluslararası standarda uygun
olmaları zorunluluğu getirilmiştir. Sözkonusu yeni uygulama ile; yerli sanayimiz
standart dışı ve ucuz ithal ürünlerin haksız rekabetinden, tüketicimiz de kalitesiz
ürünlerden korunmaya çalışılmıştır.
Akreditasyon (Accreditation): Akreditasyon,
laboratuvarların, belgelendirme ve muayene kuruluşlarının üçüncü bir tarafça
belirlenen teknik kriterlere göre çalıştığının bağımsız ve tarafsız bir
kuruluş tarafından onaylanması ve düzenli aralıklarla denetlenmesidir. Üçüncü
taraf değerlendirme tekniği olarak akreditasyon, sözkonusu kuruluşlarda
güvenilirliğin sağlanması ve sürekliliği için önemli bir araçtır.Bir test
kuruluşunun yaptığı testlere veya bir belgelendirme kuruluşunun düzenlediği
belgelere güvenilebilmesi için, bu kuruluşların belirlenen uluslararası kriterlere
göre çalışıyor olduğunun belgelenmesi gerekmektedir. Dünyadaki uygulamalara paralel
olarak Avrupa Birliği'nde de bu kriterler EN 45000 standartlar serisinde
açıklanmıştır.
Akreditasyon sistemi Avrupa Birliği'nde ihtiyaridir.
Üye ülkelerin farklı uygulamaları sonucu ortaya çıkan sakıncaların giderilebilmesi
amacıyla prEN 45010 numaralı standart taslağı hazırlanmış ve bu taslak ile,
akreditasyon kuruluşlarının bağımsız, tarafsız ve tüzel kişiliği haiz kamu ya da
özel kuruluşlar olması zorunluluğu getirilmiştir.
Ulusal düzeydeki akreditasyon faaliyetlerinin, bir
ulusal ağ ya da ulusal bir kuruluş tarafından yapılması büyük önem taşır.
Herhangi başka bir yöntem, akreditasyonu gerçekleştirenler arasında rekabet
doğuracak ve özellikle, özel sektör ile kamu sektörü arasında olabilecek dengesiz
bir rekabet durumunda, akreditasyonun değerinin düşmesine de yol açabilecektir.
Avrupa Birliği ile Türkiye arasında
gerçekleştirilmiş olan Gümrük Birliği çerçevesinde, Türk ihraç ürünlerinin
teknik engelle karşılaşmasının önlenmesi açısından test ve belgelendirme
işlemlerinin Avrupa Birliği normlarına uygun olarak gerçekleştirilmesi zorunluluk arz
etmektedir. Bu noktada, ülkemizde Avrupa Birliği sistemine uygun bir akreditasyon
sisteminin oluşturulması gerekmektedir.
Bu kapsamda, ülkemizde ilgili tüm tarafların
katılımı ve işbirliği ile "Türkiye Akreditasyon Konseyi Kuruluş Kanun
Taslağı (TÜRKAK)" hazırlanmıştır.
EN 45001 Standardı: Test laboratuvarlarının
faaliyetleri için genel kriterdir. Bu standart, teknik yeterlilik ile kalibrasyon
laboratuvarları da dahil olmak üzere test laboratuvarlarının faaliyetleri ile ilgili
genel kriterleri belirlemektedir.
EN 45002 Standardı: Test laboratuvarlarının
değerlendirilmesinin genel kriterleridir. Bu standart, kalibrasyon laboratuvarları ile
test laboratuvarlarının yeterliliğinin belirlenmesi konusunda akreditasyon
kuruluşları tarafından kullanılacak genel kriterleri açıklamaktadır.
EN 45003 Standardı: Laboratuvarları akredite eden
kuruluşlar için genel kriterlerdir. Bu standart, laboratuvar akreditasyon
kuruluşlarının personel kalitesi, kalite sisteminin yeterliliği, akreditasyon
prosedürü ve güvenilirlik gibi kriterlerini belirlemektedir.
EN 45011 Standardı: Ürün belgelendirmesi yapan
belgelendirme kuruluşları için genel kriterlerdir.
EN 45012 Standardı: Kalite sistem belgelendirmesi
yapan belgelendirme kuruluşları için genel kriterlerdir.
EN 45013 Standardı: Personel belgelendirmesi yapan
belgelendirme kuruluşları için genel kriterlerdir.
EN 45014 Standardı: Bu standardın amacı,
tedarikçilerin, istendiğinde veya mecburi olduğunda, ilgili sektör gözönüne
alınmaksızın, ürünlerin belirtilen standartlara veya gerekli diğer dökümanlara
uygunluğunu açıklayan beyanları için genel kriterleri tespit etmektedir.
Ulusal Metroloji Enstitüsü (UME): Gümrük Birliği
Kararı ve DTÖ anlaşması ile Türk ihraç ürünlerinin pazarlandıkları ülkelerde
geçerliolan kural ve standartlara uygunluğunun belgelenmesi büyük önem
kazanmıştır. Bu işlemin en önemli aşaması, üretim sırasında ve sonrasında
yapılan ölçümlerin uluslararası geçerliliğinin sağlanmasıdır. Bir ülkede
yapılan test, analiz ve kalibrasyon gibi ölçümlerin uluslararası alanda kabul
görmesi, o ülkede faaliyet gösteren ölçme sisteminin diğer ülkelerce tanınmasına
bağlıdır.
Türkiye, dünyadaki gelişmelere uygun olarak
ölçme alanındaki faaliyetleri koordine etmek ve Türkiye'de yapılan ölçümleri
güvence altına alarak uluslararası sisteme entegrasyonunu sağlamak amacıyla 1992
yılında TÜBİTAK bünyesinde Ulusal Metroloji Enstitüsü'nü (UME) kurmuştur. UME,
TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi'nin Gebze'deki kampüsünde faaliyet
göstermektedir.
Uluslararası Akreditasyon Forumu (IAF-International
Accreditation Forum): 1994'te kurulan Uluslararası Akreditasyon Forumu'nun amacı
belgelendirme alanında faaliyet gösteren akreditasyon kurumları arasında işbirliğini
sağlamaktır. İleri aşamalarda benzer yapı ve amaçlara sahip Uluslararası Laboratuar
Akreditasyon Konferansı (ILAC-International Laboratory Accreditation Cooperation) ile
birleştirilmesi düşünülmektedir. Türkiye üye değildir.
Uluslararası Laboratuar Akreditasyon İşbirliği
Örgütü (ILAC-(International Laboratory Accreditation Cooperation): Eylül 1996 tarihine
kadar Uluslararası Laboratuar Akreditasyon Konferansı (International Laboratory
Accreditation Conference) olarak faaliyet gösteren örgüt, bu tarihten sonra şimdiki
adını almıştır. 1977 yılında kurulan örgüt, dünya genelinde laboratuar ve
denetim birimleriyle ilgili akreditasyon kurumları arasında işbirliğini sağlar.
Halen, 40 üyesi bulunmaktadır. Türkiye üye değildir.
Kalibrasyon (Calibration): ISO 9000 Kalite Güvence
Sistemine göre, "Kalibrasyon" bir ölçme cihazının göstergesinin,
ölçülen büyüklüğünün gerçek değerinden sapmasını belirlemek ve
belgelendirmektir. Ölçme, bir işin , onun için belirlenmiş standartlara uygun olarak
yapılıp yapılmadığının, gerekiyorsa yapılacak düzeltme sonuçlarının
göstergesidir.
Bir başka ifade ile, kalibrasyon, biri ulusal
standardlara göre izlenebilirliği olan ve doğruluğu belirli iki ölçü aletinin,
karşılaştırılarak standart olmayan ölçü aletindeki sapmaların tesbiti veya ayar
yolu ile ortadan kaldırılmasıdır.
Metroloji (Metrology): Metroloji, kelime anlamı
olarak ölçme bilimi olup, bütün ölçme sistemlerinin temeli olan metre, kilogram,
saniye, amper gibi fiziksel birimleri tanımlayarak bilim ve teknolojinin kullanımına
sunar.
Türkiye Akreditasyon Konseyi - TÜRKAK (Turkish
National Accreditation Council): Avrupa Birliği ve Türkiye arasında kurulan Gümrük
Birlik çerçevesinde, Türk ihraç ürünlerinin teknik engelle karşılaşmasının
önlenmesi açısından, uygunluk değerlendirme işlemlerinin AB normlarına uygun olarak
gerçekleştirilmesi zorunluluk arzetmektedir. Bunun yanısıra, üçüncü ülke menşeli
ürünlerin ülkemize ithalatında yapılacak test ve belgelendirme işlemlerinin, Avrupa
Birliği'ndeki uygulamalara uyumlu olarak yürütülmesi de önemlidir. Bu noktada,
ülkemizde AB sistemine uygun bir akreditasyon mekanizmasının oluşturulması
gerekmektedir. Esasen, akreditasyon sistemi yurt içinde de sanayimizin olmazsa olmaz bir
ihtiyacıdır.
Ülkemizde Türkiye Akreditasyon Konseyi'nin
(TÜRKAK), ilgili tüm tarafların katılımı ile, devlet güvencesi altında, Avrupa
Birliğindeoluşturulduğu gibi, ekonomik ve idari yönden bağımsız ve tarafsız bir
şekilde faaliyet göstermek üzere tesis edilmesi gerekmektedir. Kurulacak organın,
uluslararası alanda itibar görebilmesi için bağımsız ve tarafsız olmasının
yanısıra hukuki dayanağının da kuvvetli olması önemlidir. TÜRKAK'ın bir kanunla
kurulması, ona yaptırım gücü ve uygulamalarda etkinlik sağlayacaktır.
Bu amaç çerçevesinde, Türkiye Akreditasyon
Konseyi'nin kurulabilmesı için, Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından bir kanun
taslağı hazırlanmıştır.
Kalite (Quality): Kalite, insan sağlık ve
emniyetinin, hayvan ve bitki varlığının ve çevrenin korunması veya tüketicinin
doğru bilgilendirilmesi gibi kriterler gözönüne alınarak bir ürün veya hizmetin
varolan veya olabilecek ihtiyaçları karşılama yeteneğine dayanan özelliklerinin
toplamıdır. Aşağıda bazı kalite kavram ve tanımları yapılmıştır;
Kalite Halkası: Herhangi bir ürünün veya hizmetin
kalitesini etkileyen, ihtiyaçların belirlenmesinden bu ihtiyaçların yerine getirilip
getirilmediğinin araştırılmasına kadar olan aşamaları kapsayan, birbirine
bağımlı faaliyetlerin kavramsal modelidir.
Kalite Politikası: Bir kuruluşta, üst yönetim
tarafından, kaliteye ulaşmak için resmi olarak belirlenen kalite amaç ve yöndür.
Kalite Güvencesi: Ürün ve hizmetin kalite
açısından yeterli güveni sağlayabilmesi için gerekli olan planlı ve sistematik
faaliyetler bütünüdür.
Kalite Kontrol: Kalite isteklerini sağlamak için
kullanılan uygulama teknikleri ve faaliyetleridir.
Kalite Sistemi: Kalite yönetiminin uygulanabilmesi
için gerekli olan kuruluş yapısı, sorumluluklar, prosedürler, prosesler ve
kaynaklardır.
Muayene: Bir ürün veya hizmetin bir veya birden
fazla özelliğinin ölçme, deney ve mastarlama gibi işlemlere tabi tutularak,
sonuçların belirlenen şartlara uygunluğunun karşılaştırılmasıdır.
İzlenebilirlik: Birim veya faaliyetin veya birbiri
ile ilgili birimler veya faaliyetlerin geçmişinin, uygulama veya yerleşiminin, kayıt
tekniği ile izlenme kabiliyetidir.
Toplam Kalite Yönetimi (Total Quality Management):
Toplam Kalite Yönetimi, nihai ürün kontrolü yerine, prosesi; yani, ürünün ortaya
çıkış sürecini iyileştirmeyi amaçlayan bir yaklaşımdır. Genel bir anlatımla,
bir işletmede her işin bir defada ve hatasız, eksiksiz olarak yapılması ve
tüketicinin yüzde yüz tatmin edilmesidir.
Toplam Kalite Yönetimi, sıfır hata ilkesini temel
aldığı için hammadde aşamasında başlayan, işletmeye girdi sağlayan, yan
sanayicileri de kapsamına alan ve müşteri şikayetleri ile birlikte satış sonrası
hizmetleri de içeren bir süreç niteliğindedir.
Toplam Kalite Yönetimi; bir kuruluşun tüm
çalışanlarının ortak bir temel amaç ve hedefe yönelmesini ve bu hedefe nasıl
ulaşabileceklerinin de bilincinde olmalarını gerektirmektedir.
E İşareti: Türkiye, Birleşmiş Milletler Avrupa
Ekonomik Konseyi çerçevesinde 20 Mart 1958 tarihinde Cenevre'de imzaya açılan
"Motorlu Kara Taşıt Araçları Malzeme ve Aksamının Onayı ve Bu Onayın
Karşılıklı Tanınması İçin Müşterek Koşulların Kabulüne Dair Anlaşma"ya,
30 Haziran 1994 tarih ve 94/5822 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 27 Şubat 1996
tarihinden itibaren taraf olmuştur.
Anlaşmanın amacı, taşıt araçlarında sürücü
ve yolcuların güvenliğini sağlamaktır. Anlaşmanın genel hükümleri çerçevesinde,
Anlaşmanın ve buna bağlı konuların görüşüldüğü BM/AEK İç Ulaşım Komitesine
bağlı eksper gruplarınca hazırlanan 96 adet teknik regülasyon mevcuttur. Bu teknik
regülasyonlara uygunluk, "E Tip Onayı Belgesi" ile tescil edilmektedir. Bu
onay belgeleri, ancak Anlaşmaya üye ülkelerin yetkili idarelerince verilebilmekte ve
üye ülkelerin tamamında geçerli olmaktadır. Herhangi bir teknik Regülasyon konusu
mal ile ilgili E Tip Onayı Belgesi verilebilmesi için, belgeyi verecek ülkenin ilgili
yönetmeliği uygulayacağını BM/AEK'ya bildirmiş olması gerekmektedir. Ayrıca,
herhangi bir yönetmeliğe taraf olan ülke, yönetmeliğe uygun olmayan malzeme ve
aksamının ve de bunların monte edildikleri araçların ithalini ve satışını
engelleyebilmektedir.
e İşareti: Otomotiv ürünlerinin ilgili AB
Direktifine uygunluğunu gösteren işarettir.
Codex Alimentarius (Gıda Kodu): "Codex
Alimentarius" latince bir terim olup, "Gıda Kodu" anlamına gelmektedir.
Günümüzdeki anlamı ise Codex Alimentarius Komisyonunun onayından geçen bütün
standartları ve üye ülkelerce derlenmiş tabloları kapsamaktadır. Codex Sistemi,
dünya ticaretinin geliştirilmesi açısından, ticaretin kolaylaştırılmasının ve
uluslararası geçerliliği olan standartların harmonizasyonunun gerekliliğinin
anlaşılması üzerine oluşturulmuştur. Böylece, uluslararası kabul görmüş bu tür
standartların geliştirileceğine ve sonuçta tüketici sağlığının korunacağına
inanılmaktadır.
Codex Alimentarius Komisyonu: 1962 yılında
düzenlenen ortak bir FAO/WHO ortak gıda standardı programını uygulamak için Codex
kurulmuştur. CAC (Codex Alimentarius Commission), FAO ve WHO'nun yardımcı bir
kuruluşudur. Programın amaçları :
-Tüketici sağlığını korumak,
-Gıda ticaretinde uygulamaları doğru ve güvenli
kılmak,
-Uluslararası alanda hükümetler-dışı
(non-govermental) ve milletlerarası kuruluşların üstlendikleri tüm gıda standart
çalışmalarının koordinasyonunu sağlamak,
-İlgili kuruluşlarının yardımıyla oluşturulan
standart taslaklarının hazırlanmasında öncelikleri belirlemek ve çalışmaları
başlatmak,
-Standartları, hükümetlerin kabulünden sonra
bölgesel düzeyde veya dünya genelinde standartlar olarak bir Codex kodunda toplamak.
Eylül 1989 tarihi itibariyle 137 üye ülkesi
bulunan Codex Alimentarius Komisyonunun 30 adet de alt kuruluşu vardır.
TSE Belgesi (Türk Standartlarına Uygunluk Belgesi):
Türk Standardları Enstitüsü ve marka almak isteyen firma arasında aktedilen
sözleşme ile TSE Markası kullanma hakkı verilen firma adına düzenlenen ve üzerinde
TSE Markası kullanılacak malların; ticari markası, cinsi, sınıfı, tipi ve türünü
belirten, geçerlilik süresi bir yıl olan belgedir.
TSEK Markası (Kalite Uygunluk Markası): TSEK
Markası, üzerine veya ambalajına konulduğu malların henüz Türk Standardı
olmadığından ilgili uluslararası veya diğer ülkelerin standartlarına veya Türk
Standartları Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olarak imal
edilip piyasaya arz edildiklerini ifade eder.
Kontrol Belgesi: İlgili mevzuat çerçevesinde,
yetkili kamu kurum ve kuruluşunca düzenlenen ve ithalat ve/veya ihracat aşamasında bir
ürünün ilgili standarda uygunluğunu gösteren belgedir. Dış Ticarette Teknik
Düzenlemeler ve Standardizasyon Rejimi eki İthal Malların Kalite ve Sağlık Yönünden
Kontrolüne İlişkin Tebliğ çerçevesinde, ilaç, kozmetik ve temizlik sanayi
ürünlerinin ithalatında Sağlık Bakanlığının düzenlediği belge örnek olarak
verilebilir.
Ticari Kalite Denetim Yeterlik Belgesi: Dış
Ticarette Standardizasyon Genel Müdürlüğü denetmenleri tarafından kuru üzüm
ihracatı kapsamında düzenlenen ve kontrollerden bir yıllık muafiyet tanıyan
belgedir.
Kaynak: http://www.foreigntrade.gov.tr/ |