EKONOMİK KRİZİN ORTAYA ÇIKIŞ NEDENLERİ

Prof. Dr. Coşkun Can Aktan

 

Ekonomik krizler, reel ve finansal sektörlerde arz fazlalığı veya talep daralmasından kaynaklanabilir. Gerek arz, gerekse talep krizinin ortaya çıkmasının çeşitli nedenleri bulunmaktadır. Ekonomik  krizler, organizasyon dışı konjonktürel nedenlerden kaynaklanabileceği gibi organizasyon içi nedenlerden de kaynaklanabilir. Ekonomik krizlerin nedeni her zaman “ekonomik nedenler” de olmayabilir. Örneğin, ülke düzeyinde ortaya çıkan bir doğal afet (deprem, sel vs.) de ekonomik kriz nedeni olabilir. 

Ekonomik krizlerin bir kısmı yukarıda da belirttiğimiz gibi organizasyon dışı nedenlerden kaynaklanır ve ortaya çıkar.  Siyasal, ekonomik, teknolojik ve ekolojik alanlardaki hızlı değişim ekonomik krizlerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Örneğin, siyasal alanda yaşanan hükümet krizleri, askeri darbeler, siyasal istikrarsızlık ortamı krizlere neden olabilir. Bunun yanısıra, dünyada  yaşanan hızlı ekonomik değişimler (globalleşme, bölgeselleşme, ekonomide serbestleşme, yeni oluşan büyük pazarlar) krizlerin ortaya çıkması için daha kolay bir ortam yaratmaktadır.

Bunların dışında ekonomik süreç içerisinde üretim, istihdam ve fiyatlar genel seviyesinde ortaya çıkan ani konjonktürel hareketler ve dalgalanmalar da depresyon, hiperenflasyon,  işsizlik gibi krizlere  neden olabilir.  Konjonktürel hareketler piyasa ekonomisinin kendi tabii işleyişi neticesinde ortaya çıkan gelişmelerdir. Ayrıca, devletin ekonomiye iktisat politikası araçları ile müdahale etmesi de (örneğin, ani devalüasyon, vergi oranlarının artırılması ya da vergi yükünün ağırlaştırılması vs.) ekonomik krizlere neden olabilir.

Bilgi ve iletişim  teknolojilerindeki gelişmeler, malzeme teknolojisindeki yenilikler, teknolojik buluşlar da bazı organizasyonlar için fırsat anlamına gelirken, bazı organizasyonlar için ciddi sorunlara  neden olabilir. Örneğin, bilim ve teknoloji dünyasındaki  gelişmelerin çok gerisinde kalan organizasyonların ayakta kalabilmeleri çok güçtür. Bilim ve teknoloji, rekabet gücünü belirleyen temel unsurlardan birisidir.

Yukarıda belirttiğimiz nedenlerin dışında, doğal düzendeki bazı ani değişiklikler (deprem, sel vs) ve iklim bozuklukları ülke ekonomisinde kriz ortamı yaratabilir.

Krizlerin organizasyonun kendi iç yapısından ve yönetiminden kaynaklanan nedenleri de olabilir.  Optimal büyüklükten uzaklaşmış, merkeziyetçi ve hiyerarşik bir organizasyon yapısı, etkin olmayan liderlik, etkin olmayan mali yönetim,  organizasyonda çağdaş yönetim tekniklerinin uygulanmaması ve benzeri faktörler krizlere neden olabilir. Bu belirttiğimiz faktörlerin bulunmaması, organizasyonun krize karşı koyabilme gücünü  de sınırlandırır.

 

   

Kaynak: C.Can Aktan, "Ekonomik Kriz" , Yeni Türkiye Dergisi,    

© C.C.Aktan, 2004.