KURUMSAL DAVRANIŞ VE DAVRANIŞIN KURUMSALLAŞMASI
Hasan Tutar
Kurumsal faaliyetler açısından davranış deyimi, çeşitli kurumsal çabaları kapsar. Bir kurum yöneticisinin karar vermesinden herhangi bir çalışanın yöneticisine karşı belli bir tutum oluşturmasına kadar, her tür olgu, davranış kavramı içerisinde değerlendirilir; ancak söz konusu olan kurumsal davranış olunca bununla, sözcük anlamıyla “bir etkiye karşı gösterilen bilinçli tepki”den daha fazlası kastedilir. Kurumsal davranış kavramı, sadece bireysel planda anlamlı her tür davranışı değil, kurumsal faaliyetler açısından “anlamlı ve yararlı” her tür davranışı kapsayan bir anlam içeriğine sahiptir.
Kurumsal davranış, kurumlarda insan davranışlarının algılanması, anlaşılması ve kontrolü olarak tanımlanabilir.[i] Çalışanların işlevsel çevre ve toplumsal çevre ile etkileşimi, kurumsal davranışı belirler. Kurumsal davranış görev, rol ve ortamın etkileşiminin ürünü ve çalışanın görev davranışı ile, rol davranışlarının toplamıdır.[ii] Buna göre, herhangi bir davranışın kurumsal davranış olarak değerlendirilmesi için, onun kurum içinde ortaya çıkması yeterli değildir; davranışın kurumsal davranış sayılabilmesi için, kurumsal faaliyetlerle ilgili, kurum açısından anlamı, davranış düzlemine ve kurumsal amaca uygun olması gerekir.
Kurumsal davranış, kurumlardaki insanların tutum ve davranışlarını inceler. Bu alan, sosyal bilimlerden bir çok konuyu içermekle beraber motivasyon, örgütsel bağlanma, karar verme, liderlik, kurumsal kültür ve iklim, iletişim, kurumsal çatışma, güç ve yetki, takım süreçleri, güçlendirme, kurumsal değişim gibi konuları kapsar. Kurumsal davranışın incelenmesiyle, kurumsal hiyerarşinin tüm kademelerindeki çalışanların kendi farkındalığını geliştirme ve bu yolla kurum çalışanlarının iş tatminlerini artırarak, kurumsal verimlilik ve etkinliğe katkıda bulunma amaçlanmaktadır.[iii]
Kurumsal davranış, bir kurumda çalışan insanların davranışlarını anlamaya, tutum ve davranışlarının nedenlerini ve sonuçlarını incelemeye, tahminler yapmaya ve insan davranışlarını kontrol etmeye ilişkin bir disiplindir. Kurumsal davranış, insan davranışlarını, içinde yaşadığı çalışma ortamın (kurum)da incelemekte ve bireyin kurumdan ne şekilde etkilenerek, davranış değiştirdiğini araştırmaktadır. Kurumsal davranış, kurumların çalışma düzeni, işin yapılış biçimi, kurum dışında yer alan çevre ile kurumun etkileşimi ve yönetim sürecinin tüm aşamaları, kurumsal davranışın önemli konuları arasındadır.[iv]
Şurasını da göz ardı etmemek gerekir ki, bireysel davranışlardan bazıları kurum içinde ortaya çıkabilmektedir; ancak kurum içerisinde ortaya çıkan bireysel davranışın temelinde kurumsal bir olgu yer alıyorsa, söz konusu davranışı, bireysel davranış olarak görme olanağı yoktur. Buna göre bireysel davranışın sebebi ve sonucu daha derinlere inilerek incelendiğinde, bireysel davranışların önemli bir kısmı aynı zamanda kurumsal davranış bağlamında karşımıza çıkar. Kendi ofisinde yalnız başına düşünen bir yöneticinin davranışı görünüşte bireyseldir; ancak bu tutum ve davranışın arkasındaki temel motif, kurumsal bir amaç ise, söz konusu davranışı kurumsal bir davranış olarak görmek gerekir.
Kurum içinde ortaya konan bireysel bir davranışın kurumsal bir nedeni olabileceği gibi, yine kurum dışında özel yaşam alanında ortaya konan her tür davranış, bireysel davranış olmayabilir. Bir lokantada potansiyel bir müşteriye bankasının kredi koşullarının uygunluğundan bahseden bir banka müdürünün davranışı kurum dışında gerçekleşmiş olsa da, söz konusu davranışı bireysel bir davranış olarak değerlendirmemek gerekir. Buna göre bir davranışı kurumsal yapan temel faktör, davranışın ortaya konduğu yer değil, davranışın arkasındaki temel motiftir. Bu yaklaşıma göre bireyin özel yaşamıyla kurumsal yaşamı, bireysel davranışlarıyla kurumsal davranışları iç içe geçmiş durumdadır.
Sosyal, fiziksel ve mali sistemler olan kurumlarda hiç kimsenin davranışı, diğerinden bağımsız değildir. Bu nedenle her tür kurumsal faaliyet (iş), kurumsal davranışın sonucunda ortaya çıkar. Kurum içinde insanı belli bir davranışta bulunmaya iten temel faktör, kurumsal ilişkilerdir. Kurumlarda bireylerin davranışları, kurumsal ilişkilerin anlamlı bir şekilde örgütlenmesiyle kurumsallaşır.
Her kurumda kişilerin tekrar ederek alıştıkları ve kurumlarca zamanla kabul gören davranışları vardır. Bu davranış veya olgular zamanla standartlaşır ve kurumsal davranış haline gelir. Kurumsallaşmış davranışlar, kurum çalışanlarının uymaları beklenen davranışlardır. Bu tür bekleyişlerin süreklilik kazanması halinde, kurumsallaşmış davranışlardan söz etmek mümkün olur.
Kurumsal davranışlar, kurumsal yapıyı düzenleyen temel kurallar ve değerlerin görüntüleridir. Kurumsal davranışın kurumsal yapıyı düzenleme özelliği, kurum içinde insan ve grup davranışlarını organize etme, kurumsal davranışın düzenleyici özelliğinden kaynaklanır. Kurumsal davranış, bir kurumda ortak algılanan ilişkilerin genel yönü olarak görüleceği gibi, aynı zamanda bireylerin kurum içindeki davranışlarını düzenleyen kuralların tamamı görünümündedir.
Kurumsal davranışın bireyler arası ilişkiyi düzenleme fonksiyonu, bir kurumdaki beşeri enerjinin kullanılabilmesini, kontrol edilebilmesini ve sinerjiye dönüşmesini sağlar.[v] Her kurumda bireyler arası ilişkilerin doğuracağı etkileşimler vardır. Önemli olan, bu etkileşim enerjisinin kurumsal yapıyı düzenleyici ve devam ettirici olmasıdır. Sözü edilen ilişkilerin kontrol edilmesi, kurumsal davranış düzlemlerinin oluşmasına, davranışların kurumsallaşmasına ve bireylerce kabul edilmesine bağlıdır. Tüm bu isteklere cevap vermek, kurumsal davranışlarla veya kurumlaşmış (standartlaşmış) davranışlarla mümkün olabilir.
Kurumlarda insan davranışlarının tümü kurumsallaşmaz veya başka bir ifadeyle kurumda çalışanların tüm davranışları, kurumsal davranış olarak değerlendirilemez.[vi] Kurumsal davranışlar, kurumsal yapıyı belirleyen davranışlar iken, kurum içinde bireyin kendi kişisel sorunları çerçevesinde düşünceye dalması veya kendi kişisel problemlerinin ortaya çıkardığı psikolojik daralmayı kurum içinde yaşaması, kurumsal davranış olarak değerlendirilemez.
[i] Fred Luthans; Organizational Behavior, Sixth Edition, McGraw Hill Inc., New York, 1992, s 7
[ii] Başaran; a.g.e., s.27
[iii] 1. R. D. Arvey, G. W. Carter and D. K. Buerkley, Job Satisfaction: Dispositional And Situational İnfluences. In: C. L. Cooper and I. T. Robertson, Editors, International review of industrial and organizational psychology 6, Wiley, New York, 1991, p. 361.
[iv] Keith Davis, Human Behaviour at Work: Organizational Behaviour, 6.th. ed. USA Grolier Inc. 1981 S. 15
[v] R. Luthans and K.R. Thompson, Theory And Organizational Behaviour Mod: Synergistic Or Opposite Approaches To Performance İmprovement?, Journal of Organizational Behavior Management 9, 1987, s. 106
[vi] Robin Fincham, Peter Rodes; Principles of Organizational Behaviour, Third Edition, Oxford Universty Press, UK, 1999, 435
