Yönetim biliminde genellikle katılımcı yönetim denildiğinde dar anlamda daha ziyade “yetki ve sorumluluk devri” anlaşılmaktadır. Geniş anlamda katılımcı yönetim denildiğinde ise - biz bunu sinerjik yönetim ya da toplam katılım yönetimi olarak adlandırıyoruz - bundan çalışanların karar alma sürecine katılımı, kazanca katılımı, sermayeden pay sahibi olmaları, iletişim, ekip çalışması vs. unsurlar anlaşılmaktadır. Bu bölümde dar anlamda katılımcı yönetimi ifade eden yetki ve sorumluluk devri konusunu ele alacağız. Bu çerçevede öncelikle literatürde yetki ve sorumluluk devri konusunda geliştirilmiş olan üç modelden sözedeceğiz. Bunlar sırasıyla Tannebaum-Schmidt Modeli; Likert Sistemleri ve Vroom-Yetton Modelidir. Şimdi bu teorik yaklaşımları kısaca özetlemeye çalışalım.

Tannebaum - Schmidt Modeli

Bu model Robert Tannebaum ve Warren H. Schmidt adlarındaki iki yönetim uzmanı tarafından geliştirilmiştir. Bu yönetim uzmanları geliştirdikleri modelde, yöneticinin güç ve yetki alanı ile alt kademelerde bulunan yönetici ve çalışanların yetki ve sorumluluk alanını birlikte analiz etmişlerdir. (Bkz: Şekil-3.) Buna göre, üst yöneticilerin karar, güç ve yetki alanları genişledikçe yönetimin daha alt kademelerindeki yönetici ve çalışanların yetki ve sorumluluk alanları zayıflar. Örneğin, yöneticinin tüm kararları kendinin verdiği bir ortamda alt yönetim kademeleri için yetki ve karar alanı kalmaz. Bu uç noktadan bir adım ileri bir nokta, yöneticinin kararı kendisinin alması ve bunu alt kademelere zorla benimsetmeye çalışmasıdır. Burada da alt kademenin yetki ve sorumluluk alanının olduğundan söz edilemez. Yönetici, kendi kararını vermeden önce alt kademeden görüş ve öneri isteyebilir. Burada bir ölçüde yönetici, güç ve yetkilerini paylaşma eğiliminde ise de sonuçta yine de kararı kendisi verir. Daha ileri bir adım ise yöneticinin verdiği karar üzerinde bazı değişiklikler yapma hakkını alt kademe yöneticilerine tanımasıdır. Bir organizasyonda gerçekten bir yetki ve sorumluluk devrinin varlığından söz edebilmek için, yöneticinin konunun genel çerçevesini çizdikten sonra, bu çerçeve içerisinde alt kademe yöneticileri karar vermede serbest bırakması gerekir. Bu son durumda, yönetici sadece genel işletme politikaları ve ilkelerinin tespit edilmesinde bir rol üstlenir; bunun dışında günlük işletme politikalarının uygulanmasında yetki ve sorumlulukları alt kademelere devreder.

Vroom-Yetton Modeli

Victor H. Vroom ve Philip W. Yetton adlarındaki yönetim uzmanları 1973 yılında yayınladıkları Liderlik ve Karar Verme (Leadership and Decision Making) adını taşıyan kitapta yetki ve sorumluluk devri yönünden üç ayrı liderlik türünden sözetmişlerdir. Bunlar sırasıyla “otokratik lider”, “danışan lider” ve “grup yönlendirmesine bağlı lider” olarak adlandırılabilir. Otokratik lider, organizasyonda kararları kendisi alır, uygular veya uygulattırır. Danışan lider, alt kademe yönetici ve çalışanlardan görüş ve öneri almakla birlikte sonuçta kararı yine kendisi verir. Bu durumda, lider sadece organizasyon çalışanlarına danışma ihtiyacı duyduğunda görüş ve öneri alır. “Grup yönlendirmesine bağlı lider” tipinde ise lider ve çalışma grupları bir araya gelerek sorunları teşhis ederler ve çözüm önerileri sunarlar. Bu son liderlik anlayışında birlikte karar alma ve konsensus’ a dayalı yönetim anlayışı geçerlidir. (Bkz: Şekil-)

Likert Modeli

Bu model Rensis Likert tarafından geliştirilmiştir. Likert dört ayrı sistem içerisinde liderin görev alanı ve organizasyondaki yetki ve sorumluluk devrini incelemiştir. Likert’ in Sistem 1 olarak adlandırdığı alanda otokratik bir liderlik anlayışı geçerlidir ve organizasyonda yetki ve sorumluluk devri sözkonusu değildir. Sistem 2 de özünde Sistem 1’ den çok farklı değildir. Bu sistem içerisinde de yetki ve sorumluluk devri sözkonusu değildir. Lider, bu ikinci sistemde birinci sistemde olduğu gibi tamamen zorbalığa dayanan bir otorite kullanma eğilimini azaltmıştır. Sistem 3 te ise lider çalışanlara çok az da olsa bazı yetkiler devreder, asıl önemli olan kararları ise gerektiğinde çalışanlara danışarak kendisi verir. Sistem 4 ise yetki ve sorumlulukların geniş ölçüde alt kademe yönetici ve çalışanlara devredildiği bir alandır. (Bkz: Şekil-.)